درد سینه سایکوسوماتیک

زمانی که یکی از اعضای بدن مانند قلب، معده یا ریه دچار علایم می شوند -علایمی مانند درد یا تنگی نفس- همه توجه و تمرکز بیمار و گاهاً پزشک بر روی عضو علامتدار متمرکز می شود و برای کشف علّت بیماری آزمایش، تصویربرداری و معاینات مربوط به آن عضو مبتلا انجام می گیرد. در برخی از بیماران این بررسی ها به نتیجه می رسد و علّت علایم بیمار تشخیص داده شده و درمان می شود ولی در برخی دیگر از بیماران در بررسی های عضو یا دستگاه علامتدار بدن، بیماری یا اختلال عملکرد خاصّی پیدا نمی شود و اصطلاحاً نتیجه بررسی ها و تست ها در محدوده نرمال قرار می گیرند. اینجاست که پای بیماریهای اعصاب و روان و اصطلاحاً بیماریهای "روان تنی" یا " سایکوسوماتیک" به میان می آیند.  

بیماریهای سایکوسوماتیک عبارتند از ایجاد علایم و احساس ناراحتی در اعضای بدن که در اثر آسیب های روانی و روحی بوجود می آیند. شخص بیمار به صورت واقعی علایمی در اعضای بدن مانند درد یا تنگی نفس را احساس می کند ولی در بررسی های پزشکی و تصویربرداری های انجام شده بر روی آن عضو، اختلال یا بیماری خاصی کشف نمی شود. اشتباه شایع در مورد این بیماریها این است که تصور کنیم همه مشکلات داخل مغز و سر قرار دارند در حالیکه فرد بیمار واقعاً در یکی از اعضای بدن خود علایم بیماری را تجربه می کند و درد بیمار واقعی است. در سالهای اخیر با پیشرفت تکنیک های تصویربرداری و تشخیص بیماری، درجاتی از اختلال عملکرد در اعضای بدن این بیماران هم کشف و شناسایی شده است.

نکته قابل توجه در مورد بیماریهای سایکوسوماتیک، مقاومت در برابر درمان است. علایم این بیماری به دلیل اینکه ناشی از تغییرات روانی و روحی افراد هستند، به درمانهای عادی پاسخ نمی دهند یا پاسخ کمتری نشان می دهند. از سوی دیگر ترس و نگرانی افراد از داشتن بیماریهای روانپزشکی و متأسفانه اصطلاح روانی بودن، موجب می شود تا درمان بیماری روانی که پایه اصلی بیماری است هم به درستی صورت نگیرد.

درد قفسه سینه یکی از علایم شایع بیماریهای سایکو سوماتیک است که در این نوشته به آن خواهیم پرداخت.

درد چیست؟

  درد در هر نقطه ای از بدن یک مکانیسم دفاعی در برابر آسیب و صدمه به بدن است. درد باعث می شود تا انسان از تهدید و آسیب اعضای بدن آگاه شده و در صدد درمان و اصلاح آن باشد. درد یک احساس مغزی است که به صورت کامل از تحریک رشته های عصبی عضو آسیب دیده در مغز ایجاد می شود. صدمات مختلفی که به اعضای بدن وارد می شوند مانند بریده شدن، کوفتگی، حرارت و صدمات شیمیایی باعث می شوند تا رشته های عصبی احساس درد در آن عضو تحریک شوند. این رشته های عصبی سپس وارد سیستم عصبی نخاع و از طریق نخاع وارد مراکز احساس درد در مغز می شوند که عمدتاً در هسته های قاعده مغز قرار دارند. تحریک این مراکز موجب می شود تا احساس "درد" در مغز ایجاد شود و در اثر درد است که شخص متوجّه آسیب و تهدید اعضای بدن خود قرار می گیرد.

مرکز احساس درد در مغز علاوه از رشته های عصبی ، به وسیله سایر مناطق مغزی هم تحت تأثیر قرار می گیرد. رشته های عصبی از کورتکس و ناحیه خودآگاه مغز، سابقه و آشنایی بیمار با تجربیات مشابه درد، سطح هورمونهای بدن و سایر استرس های ذهنی و روانی و میزان برانگیختگی فرد همگی بر میزان احساس درد تأثیر دارند. به همین دلیل یک آسیب مشخص می تواند در افراد مختلف شدّت های مختلف درد ایجاد نماید. شاید یک فرد احساس درد شدیدی داشته باشد ولی همین میزان از آسیب در فرد دیگری درد ایجاد نکند یا فقط به علایم خفیف منجر شود. به همین دلیل است که احساس درد یک احساس ذهنی و فردی است و لزوماً با شدّت آسیب و صدمه بافتی هماهنگی ندارد.

احساس در در افراد جوان به ویژه در خانمها بیشتر از بقیّه افراد است. از سوی دیگر شدّت احساس درد در افراد مسنّ، افراد با فشار خون بالا و افراد دیابتی می تواند کمتر از بقیّه افراد باشد.

علل ایجاد درد قفسه سینه

 قفسه سینه ساختمان به هم پیوسته و پیچیده ای دارد و از قسمتها و اعضای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام از آنها می توانند منشأ ایجاد درد و ناراحتی باشند. این اعضا عبارتند از:

1- قلب و عروق کرونر آن

2- پریکارد و پرده های اطراف قلب

3- ریه و فضای اطراف ریه به نام فضای پلور

4- آئورت

5- دنده ها و استخوان های قفسه سینه

6- عضلات بین دنده ها

7- پوست و بافت زیر پوست قفسه سینه

جدای از این عناصر بیماریها و ناراحتی های ناحیه گردن و ستون فقرات می توانند به شانه ها و ناحیه بالای قفسه سینه منتشر شوند. هم چنین دردهای ناشی از بیماریهای گوارشی، معده و کیسه صفرا هم می توانند به قفسه سینه انتشار پیدا کنند و درد قفسه سینه را تقلید نمایند.

ناراحتی و درد هر کدام از اعضای ذکر شده مشخصات و ویژگی های خاصّی دارند که پزشک می تواند با گرفتن شرح حال مناسب از شما به علّت زمینه ای ایجاد کننده درد قفسه سینه شما پی ببرد. در ادامه شرح حال در بسیاری از موارد لازم است تا جهت بررسی سلامت اعضای مختلف داخل قفسه سینه از تست های تشخیصی مانند اکوکاردیوگرافی، تست ورزش، نوار قلب، تست تنفّسی ریه، عکس قفسه سینه و سی تی اسکن استفاده شود.

دردهای سایکوسوماتیک

 موارد متعدّدی وجود دارند که فرد احساس درد و ناراحتی می کند ولی در بررسی های پزشکی و تست هایی که انجام می شود، نکته خاصّی پیدا نمی شود و بیماری خاصّی در اعضای داخل قفسه سینه پیدا نمی شود. در این موارد بعد از اخذ شرح حال و اطمینان از نبود بیماری عضوی در فرد، به احتمال زیاد "بیماری سایکوسوماتیک" یا اختلال "روان تنی" مطرح می شود.

اختلال سایکوسوماتیک به بیماری گفته می شود که علایم درد و ناراحتی اعضای بدن در اثر تحریک اعصاب مغزی ایجاد می شود. در این بیماران به جای اینکه عضو داخل قفسه سینه آنها بیماری داشته باشد و موجب تحریک اعصاب ناحیه حس درد مغزی شود، برعکس تحریک اولیه اعصاب داخلی مغز است که موجب احساس درد در اعضای بدن می شود. این بیماران همانند افراد با بیماری قلبی درد و ناراحتی احساس می کنند ولی منشأ درد به جای اینکه در اعضای بدن آنها باشد، ناشی از کاهش آستانه تحریک و افزایش حساسیت مراکز درد در ساقه مغز آنهاست.

شایعترین عامل افزایش حساسیت مراکز احساس درد در مغز عبارتند از استرسهای روحی و روانی و حملات اضطرابی. هم چنین سایر بیماریهای روحی و روانی مانند افسردگی و اختلالات شخصیّتی هم می توانند با تأثیر بر ساقه مغز و تحریک مناطق احساس درد قلبی، موجب بروز درد قلبی و درد قفسه سینه شوند. اگرچه در ابتدای شروع بیماری سایکوسوماتیک اعضای بدن و قلب سالم هستند ولی در ادامه بیماری و عدم درمان آن، تحریک مداوم عصبی قلب، دنده ها و عضلات جدار قفسه سینه می تواند موجب بروز التهاب در بافتهای قفسه سینه و اختلالات واقعی جسمی گردد.

چه نوع درد سینه ای را باید جدی گرفت؟

 به صورت یک توصیه عمومی می توان گفت که تمام انواع درد قفسه سینه ، مهمّ هستند و باید جدّی گرفته شوند با اینحال برخی از انواع درد قفسه سینه علایم و نشانه هایی دارند که بسیار مهم و اصطلاحاً "Red Flag" هستند و احتیاج به توجه و بررسی ویژه دارند. برخی از دردهای قفسه سینه نشان دهنده بیماریهای مهمی مانند سکته قلبی، پارگی شریان آئورت، آمبولی ریه و التهاب و عفونت قلب هستند که احتیاج به اقدام اورژانسی دارند و تأخیر در تشخیص و درمان آنها می تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. دردهای قفسه سینه با ویژگیهای زیر را باید جدّی تلقی کرد و بلافاصله به اورژانس مراجعه کرد:

1. درد سینه شدیدی که در مدت چند ثانیه پس از شروع به حداکثر خود می رسد.

2. درد مداوم ، شدید و فشارنده که بیش از دو دقیقه طول می کشد.

3. درد پراکنده و مبهم در پشت جناغ قفسه سینه.

4. درد قفسه سینه که به ناحیه گردن ، فک ، شانه ها و پشت قفسه سینه انتشار دارد.

5. درد قفسه سینه که با فعالیت بدنی شروع شده یا تشدید می شود.

6. وجود علایم همراه با درد سینه مانند تعریق سرد ، تهوع و استفراغ ، تنگی نفس ، احساس بیقراری ، سرگیجه و کاهش سطح هوشیاری.

7. وقوع درد سینه در افرادی که خطر بیشتری نسبت به بیماری های مهم قلبی دارند مانند افراد میانسال و مسن ، افراد با سابقه بیماری قلبی ، افراد دیابتی ، افراد با فشارخون بالا ، مصرف سیگار یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی. این افراد باید نسبت به دردهای قفسه سینه خود بسیار حساس باشند.

 اگر شما در خودتان یا در یکی از اطرافیان خود درد قفسه سینه با یک یا چند مورد از ویژگیهای بالا مشاهده کردید، لازم است در اولین فرصت در صدد بررسی و درمان آن باشید. تظاهرات فوق در دردهای سایکوسوماتیک و ناشی از اضطراب کمتر دیده می شود و نباید درد سینه خود را به بهانه های مختلف غیر مهم قلمداد نمایید.

تشخیص درد قفسه سینه سایکوسوماتیک

 شرط اصلی و مهمّ تشخیص بیماری سایکوسوماتیک، نبود بیماری جسمی است. به این صورت که قبل از تشخیص این بیماری باید بررسی های کامل از نظر وجود بیماریهای جسمی و مربوط به عضو مبتلا صورت گرفته باشد و از نبود بیماری جسمی اطمینان حاصل شده باشد. در مورد درد قفسه سینه لازم است افراد نوار قلب، تست ورزش و اکوکاردیوگرافی یا هر تست دیگری که بر اساس شرح حال و نظر پزشک معالج لازم باشد، انجام داده باشند و نتایج آنها نشان دهنده سلامت عملکرد عضو مبتلا باشد.

افرادی که بیماری سایکوسوماتیک دارند، در اغلب موارد شرح حالی از استرس های روحی و اضطراب را در روزها و هفته های قبل از علایم را ذکر می کنند. با این حال در برخی از افراد این علایم و استرس هاس روحی زیاد شدید نیستند و شاید فرد مبتلا خاطره واضحی از حملات استرس را به یاد نیاورد. در بسیاری از موارد افراد استرس های مهمی مانند استرس های اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی یا عاطفی را تجربه می کنند و به دنبال آن در ساعتها یا روزهای بعدی دچار علایم جسمی و درد سینه می شوند ولی در موارد دیگری عامل ایجاد کننده بیماری سایکوسوماتیک، استرس های خفیف یا مزمن هستند که می توانند علت ایجاد کننده یا نمود ظاهری مشخصی هم نداشته باشد و باعث ایجاد بیماری باشند. بنابراین احتمال دارد فرد علامتدار در روزها یا ماههای قبلی دچار استرس های روحی شده باشد ولی علایم جسمی آن بعدها ظاهر شود.

درصد بسیار بالایی از افراد با بیماری و علایم سایکوسوماتیک دارای بیماریهای روانپزشکی هستند و در طول ماهها و سالهای گذشته تحت بررسی و درمانهای سایکولوژیک قرار گرفته اند. البته برخی از افراد هم هستند که علیرغم وجود علایم روانپزشکی تاکنون بررسی و درمان نشده اند. شایعترین بیماریهایی که می توانند علایم سایکوسوماتیک را ایجاد کنند عبارتند از:

افسردگی

اضطراب

حملات پانیک

بیماریهای وسواسی

بیماریهای سایکوز و اسکیزوفرنی

علاوه بر این بسیاری از حالتها و شرایط فیزیولوژیک هم هستند که بیماری نیستند ولی می توانند زمینه ساز بروز علایم سایکوسوماتیک شوند. از قبیل:

کم خونی

بیماری پرکاری تیرویید

کم خوابی

دوره خونریزی عادت ماهانه در خانمها

استرس های شغلی

استرس های عاطفی

استرس های اقتصادی

کاهش یا افزایش سریع وزن

درمان بیماری سایکوسوماتیک

 درمان علایم ناشی از بیماری سایکوسوماتیک چند بعدی و تیمی است و برخلاف بیماریهای جسمی با استفاده از دارو یا عمل جراحی قابل درمان نیست. درمان درد سینه سایکوسوماتیک در مرحله اول باید شامل شناسایی عوامل و بیماریهای زمینه ای باشد. شاید لازم باشد در این مرحله درمانهای روانپزشکی و مشاوره صورت بگیرد و بیماران برای مدتهای طولانی تحت درمانهای روانپزشکی قرار بگیرند. در مرحله بعدی باید با استفاده از داروها یا سایر روشهای درمانی علایم و درد بیماردرمان شود. برخلاف تصور درد سینه و علایم این بیماران واقعی است و نباید تصور شود که با درمان روانپزشکی، علایم این افراد از بین خواهند رفت و درد بیمار بهتر خواهد شد. به هر حال درمان علایم سایکوسوماتیک گاهاً مشکل و طولانی است و برخلاف بیماریهای جسمی احتیاج به پیگیری و مداومت در درمان دارد.