تا 50 سال قبل شایع ترین بیماری انسان ها ، بیماری های عفونی بود. تعداد زیادی از بچه ها از اسهال و استفراغ فوت می شدند و تعداد زیاد بیماری های عفونی مانند سل ، دیفتری ، وبا و حصبه باعث شده بود تا میانگین سال های زندگی افراد جامعه از 50 سال فراتر نرود. بعد از آن بود که با کشف آنتی بیوتیک های متعدد و ایجاد سیستم های بهداشتی ، به تدریج از میزان بیماری های عفونی کاسته شد و میانگین عمر انسانها افزایش یافت. افزایش سن ، تغییر روش های زندگی از کشاورزی به صنعتی و سبک زندگی ماشینی همگی منجر به پیدایش نوع جدیدی از بیماری ها شد که به بیماری های متابلیک و غیر واگیردار معروف هستند مانند بیماری های مفصلی و آرتروز ، دیابت ، فشارخون بالا و جربی خون بالا.

سردسته این بیماری ها ، بیماری های قلب و عروق است. در حال حاضر شایع ترین بیماری انسانها و شایع ترین علت مرگ و میر و ناتوانی انسانها ، بیماری های قلب و عروق است که در راس آنها بیماری های مربوط به عروق قلب و تنگی آنها قرار دارد. لذا ضروری است همه انسانها با علایم شایع ترین بیماری کشنده انسانها که همان حمله حاد قلبی است ، آشنا باشند.

در زمان حمله قلبی چه باید کرد؟

علایم و نشانه های حمله قلبی

علایم و نشانه های حمله قلبی در افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد حتی می توانند کاملا بدون علامت باشند یا این که علایم خفیف و گذرایی را احساس کنند.

شایع ترین علایم حمله قلبی عبارتند از:

 1- درد قفسه سینه

درد سینه در حمله حاد قلبی می تواند یک یا چند مورد از علایم زیر را داشته باشد:

  • شدت درد: درد سینه در اغلب موارد شدید است و بیمار احساس ناراحتی می کند ، اگرچه در برخی از افراد می تواند خفیف هم باشد.
  • محل درد سینه: بیشترین محل احساس درد سینه ، ناحیه پشت جناغ قفسه سینه است و درد معمولا به ناحیه گردن ، شانه چپ و پشت قفسه سینه انتشار پیدا می کند. البته احتمال انتشار درد به دست چپ و ناحیه بالای شکم هم وجود دارد که در مورد آخری با درد معده اشتباه می شود. برخی از بیماران به جای درد ، احساس فشار شدید ، سنگینی ، داغ شدن یا مچاله شدن قلب را در قفسه سینه ذکر می کنند.
  • درد سینه در هر شرایطی می تواند ایجاد شود ، هم در حال استراحت و خواب ، هم در حالت فعالیت بدنی و کار. در این میان برخی از شرایط می توانند موجب شروع یا تشدید علایم شوند مانند عصبانیت و استرس حاد ، کار بدنی سنگین ، خوردن غذای چرب و زیاد و کشیدن سیگار.
  • درد سینه در حمله حاد قلبی با تغییر پوزیشن و با استراحت بهتر نمی شود.
  • اگرچه طول مدت درد سینه در برخی از افراد می تواند کوتاه و گذرا باشد ولی در اغلب بیماران درد سینه طولانی بوده و تا باز کردن رگ مبتلا ادامه پیدا می کند.

  2- تنگی نفس: در بیماران با حمله قلبی ، همزمان با درد سینه یا بدون آن ایجاد می شود. تنگی نفس به صورت احساس گرسنگی هوا و پایین نرفتن هوا در قفسه سینه ذکر می شود.

  3- تعریق: عرق سرد در ناحیه پیشانی و پشت قفسه سینه ، همراه با رنگ پریدگی بیمار ، در حمله حاد قلبی شایع است.

  4- حالت تهوع یا استفراغ ناگهانی

  5- بیهوش شدن و افتادن بر روی زمین و

  6- بروز حمله حاد قلبی با ایست قلبی و مرگ ناگهانی

در برخی موارد علایم خفیف تر بوده یا به جای قفسه سینه ، علائم حمله قلبی ممکن است در کمر ، شانه ها ، گردن ، بازوها یا معده خود را نشان دهد. برخی از افراد حمله قلبی را به صورت احساس سوزش سر دل را تجربه می کنند.

بعضی اوقات علائم حمله قلبی اصلا وجود ندارد و شخص مبتلا هیچ گونه علایمی را ذکر نمی کند. این حالت در افراد مسن ، افراد دیابتی و بیماران با فشارخون بالا ، بیشتر دیده می شود. در برخی از موارد هم علایم بیمار چنان ناچیز است که افرادی که آنها را تجربه می کنند ، آنها را به بیماری های دیگری نسبت می دهند لذا به دنبال تشخیص یا درمان حمله قلبی هم نمی روند. به این گونه موارد "حمله قلبی فراموش شده"(Neglected Heart Attack) یا "حمله قلبی نادیده گرفته شده" گفته می شود و این بیماران احتمال دارد با علایم ایست قلبی ناگهانی یا نارسایی قلب پیشرفته در اثر حمله حاد قلبی کشف نشده به پزشک مراجعه نمایند.

 

عوارض حمله حاد قلبی

حمله حاد و سکته قلبی بیماری هایی هستند که عوارض آنها ، مهم تر از خود بیماری و درمان انسداد عروق قلبی است. عوارض حمله قلبی معمولا به صورت حاد و ناگهانی ایجاد شده و می توانند به مرگ انسانها منجر بشوند و عبارتند از:

 1- نارسایی حاد قلبی: اگر میزان عضله قلبی که در جریان حمله حاد ، دچار کمبود خون می شود و ایسکمی پیدا می کند ، به حد کافی وسیع باشد ، حمله قلبی می تواند باعث ایجاد نارسایی قلب حاد شود که در آن بیمار دچار تنگی نفس شدید ، فشار خون پایین ، سبکی سر یا سنکوپ می شود. اگر جریان خون به سرعت در قلب احیا نشود ، این پیامدهای فیزیولوژیکی می توانند موجب آسیب مغز و سایر اعضای بدن شده و کشنده باشند.

2- اختلال ریتم قلب: علاوه بر این ، در هنگام حمله حاد قلبی ، عضله آسیب دیده می تواند به صورت غیر طبیعی ، جریان الکتریکی در قلب ایجاد نماید. این مدار الکتریکی جدید ، با مدار طبیعی تولید ضربان قلب تداخل می کند. این تداخل ضربان قلب می تواند هم منجر به از بین رفتن ضربان منظم و طبیعی قلب و ایست قلبی شود و هم باعث ایجاد ضربان قلب بسیار بالایی شود که به عنوان فیبریلاسیون بطنی شناخته می شود (V-fib) . فیبریلاسیون بطنی معمولاً در صورتی که فرد تحت مراقبت پزشکی باشد ، به طور مؤثر با احیای قلب و شوک قلبی ، قابل درمان است. در صورت عدم درمان ، V-fib در طی چند ساعت اول حمله قلبی منجر به ایست قلبی و مرگ می شود.

3- دیگر عوارض: غیر از دو مورد ذکر شده ، حمله حاد قلبی می تواند منجر به پارگی حفرات و عضلات قلبی ، تشکیل لخته خون در قلب و انتشار آن در بدن ، سکته مغزی و آریتمی های متعدد قلبی هم بشود که هر کدام از آنها در صورت عدم درمان می توانند به عوارض برگشت ناپذیر و حتی مرگ منجر شوند.

درمان حمله حاد قلبی

 تنها راه درمان سکته قلبی ، باز کردن رگ مسدود شده است. بیشتر سکته ها و حملات قلبی هنگامی اتفاق می افتند که جریان خون عضله قلب که از طریق رگهای خون رسانی کننده به قلب (عروق کرونر) انجام می شود ، به صورت ناگهانی قطع شود. شایع ترین علت انسداد کرونر قلب ، تشکیل لخته خون داخل آنها است.

سلول های قلبی فاقد هرگونه ذخیره غذایی هستند و تقریبا تمام نیاز غذایی خود را به صورت مستقیم از جریان خون داخل کرونرهای قلب دریافت می کنند. با قطع ناگهانی جریان خون عملکرد سلول های قلبی بلافاصله مختل می شود و سلول های منطقه ایسکمی عملکرد خود را از دست می دهند و دچار تغییراتی در شکل و ساختار خود می شوند. اگر انسداد کرونر موقتی بوده و جریان خون مجددا برقرار شود ، سلول های قلب می توانند بعد از یک دوره وقفه کوتاه ، خود را بازیابی کرده و به حالت زندگی و انقباض قبلی برگردند. برعکس اگر جریان خون برقرار نشود و ایسکمی قلب طول بکشد ، سلول های قلبی در اثر نرسیدن اکسیژن و مواد غذایی از بین خواهند رفت. این مرگ سلولی معمولا دایمی بوده و می تواند عوارض حادی مانند نارسایی شدید قلبی و آریتمی های کشنده قلبی را بوجود آورد.

زمان در درمان حمله قلبی بسیار مهم است. با گذشت هر دقیقه و ساعت از انسداد رگ قلبی ، سلول های بیشتر و بیشتری از بین می روند و خطر نارسایی قلب و آریتمی های کشنده افزایش پیدا می کند.

اگر رگ قلبی در ساعت های اولیه باز شود ، قلب حداقل آسیب را خواهد دید ولی اگر درمان حمله حاد قلبی بیش از 6 تا 12 ساعت به تاخیر افتد ، شاید نتوان دیگر عضلات قلب را نجات داد.

در بیماران با سکته حاد قلبی ، هر دقیقه تاخیر در درمان باعث از بین رفتن سلول های بیشتر قلبی و افزایش عوارض ناشی از بیماری خواهد شد.

 

در زمان حمله قلبی ، چه بکنیم؟

اول

اولین کار شناختن بیماری و علایم مرتبط با آن است. آگاهی به علایم و نشانه های حمله حاد قلبی می تواند ما را در زمان بروز حمله قلبی ، حساس تر کند و باعث تسریع در شناسایی و درمان بیماری گردد.

دوم

یکی از مهم ترین زمان های طلایی که در درمان بیماری حمله قلبی از دست می رود ، زمان از شروع علایم تا تماس با اورژانس یا مراجعه به بیمارستان است. گاها دیده می شود که بیمار با تاخیر چند ساعته -و متاسفانه حتی چند روزه- با اورژانس تماس می گیرد یا به بیمارستان مراجعه می کند که در این شرایط غالبا نارسایی شدید قلبی ایجاد شده و قسمت های زیادی از قلب از دست رفته است.

علل مراجعه با تاخیر بیماران عبارتند از:

  • عدم آگاهی از علایم حمله حاد قلبی: بیمار علایم قلبی را به سایر بیماری ها مانند ناراحتی معده ، استرس و دردهای عضلانی نسبت می دهد و به فکر این که شاید این علایم از قلب وی باشد ، بی اطلاع است.
  • خود درمانی: برخی از بیماران پس از اطلاع از علایم ، شروع به استفاده از درمانهای خانگی مانند دمنوش ها یا درمان های سنتی می کنند. حتی دیده شده که بیمار بعد از بروز علایم حمله و سکته قلبی شروع به ورزش کردن نموده است. این اقدامات نه تنها فایده ای برای درمان بیماری قلبی یا غیر قلبی ندارند بلکه می توانند موجب تاخیر در تشخیص و ایجاد عوارض مهم قلبی هم بشوند.
  • ترس از بیماری: بسیاری از افراد از این که بیماری قلبی داشته باشند می ترسند و در صدد انکار علایم و بیماری خود بر می آیند. این افراد ساعت ها درد و ناراحتی بیماری را تحمل می کنند و با تاخیر قابل توجهی برای درمان مراجعه می کنند ، البته اگر با عوارض حمله قلبی از دنیا نروند.

اگر شما یا یکی از اطرافیان و همکاران شما علایم حمله حاد قلبی -یا حتی مشکوک به حمله حاد قلبی- داشت ، بهترین کار تماس فوری و بی درنگ با اورژانس است. سعی کنید از اتلاف وقت و نسبت دادن علایم خود به بیماری های دیگر ، اجتناب نمایید. بیماری مانند ناراحتی معده یا مسمومیت غذایی معمولا عوارض جدی ندارند ولی اگر شما حمله حاد قلبی داشته باشید ، تاخیر در درمان می تواند عوارض غیر قابل پیش بینی داشته باشد. لذا حتی اگر فکر می کنید علایم شما مربوط به بیماری غیر قلبی است ، توصیه می شود با توجه به اهمیت حمله قلبی و کشنده بودن آن ، از تماس با اورژانس دریغ نکنید.

سوم

بهترین اقدام در زمان شک به بیماری قلبی ، تماس با اورژانس است. امروزه اکثر آمبولانس ها مجهز به دستگاه های نوار قلب هستند و در صورت بروز عوارض حمله قلبی مانند آریتمی ، دستگاه شوک قلبی جهت برگرداندن و احیای قلب دارند. تنها در شرایطی که احتمال می دهید آمبولانس با بیش از 20 دقیقه تاخیر خواهد آمد ، اجازه دارید با وسیله شخصی مانند تاکسی به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه نمایید. در این حالت هم توصیه می شود حتی الامکان فرد بیمار رانندگی نکند.

چهارم

بعد از شروع علایم قلبی از ورزش و فعالیت بدنی پرهیز نمایید. این کار می تواند بیماری شما را تشدید نماید.

پنجم

آسپیرین جزو داروهای اساسی در درمان بیماری حاد قلبی است. اگر دسترسی داشتید ، به شرط عدم وجود حساسیت دارویی قبلی به آسپیرین ، از قرص های 80 یا 100 میلی گرم اسپیرین ، 3 یا 4 عدد ( در حد 300 میلی گرم) بجوید یا بخورید. هم چنین اگر درد سینه شدید داشتید و در منزل یا محل کار قرص زیر زبانی نیتروگلیسرین داشتید ، تا زمان رسیدن آمبولانس یک عدد از آن را سوراخ کرده و در زیر زبان خود قرار دهید.

البته در هیچ شرایطی مصرف دارو نباید باعث تاخیر در تماس با اورژانس شود و مصرف موارد بالا در زمانی است که شما منتظر رسیدن آمبولانس اورژانس هستید.

مصرف داروهای دیگر به هیچ وجه توصیه نمی شود.

 

بعد از رسیدن آمبولانس

خوش بختانه آمبولانس ها در سالهای اخیر به دستگاه نوار قلب مجهز شده اند و پس از گرفتن نوار آن را برای تفسیر به یک مرکز تخصصی ارسال می کنند. اگر حمله قلبی شما تایید شود ، معمولا آمبولانس شما را به نزدیک ترین مرکزی که دارای امکانات آنژیوگرافی و باز کردن رگ مسدود است خواهد برد.

اگر آمبولانس امکانات نوار قلب و ارسال آن را نداشته باشد ، طبیعتا شما به نزدیک ترین اورژانس برده خواهید شد تا نوار قلب از شما گرفته شود.

لازم است در این فاصله برای شما ، از داروهای مسکن و کاهنده درد استفاده شود و قلب شما از نظر پیدایش عوارض حمله قلبی و آریتمی به صورت مداوم مونیتور شود. در برخی از آمبولانس ها دستگاه مونیتور و شوک اتوماتیک (AED) وجود دارد به قفسه سینه شما وصل می شود. این دستگاه خودش نوار و ریتم قلب شما را مونیتور کرده و در صورت بروز آریتمی خطرناک ، خودش شوک خواهد داد تا شما به اولین مرکز درمانی برسید.

(در درمان حمله حاد قلبی زمان طلایی از رسیدن آمبولانس و کادر درمان تا باز کردن رگ قلب شما با دارو یا با آنژیوگرافی کمتر از 120 دقیقه است و به صورت استاندارد این مراحل باید کمتر از دو ساعت زمان ببرد.)

 البته در اغلب موارد این زمان کمتر از 120 دقیقه است و مهم ترین زمان تاخیر و عوارض در بیماران با حمله قلبی به تاخیر در تماس با اورژانس و قبل از آن بر میگردد و مهم ترین راه کاهش این تاخیر ، آموزش به مردم و آگاهی از علایم حمله قلبی و خطرات تاخیر در درمان آن است.

دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من