اندوکاردیت عفونی

"اندوکاردیت عفونی" (Infectious Endocarditis, IE) به معنی عفونت لایه داخلی قلب به نام "اندوکارد" (Endocardium) است. لایه اندوکارد یک پوشش نازک و بسیار صاف به نام "اندوتلیوم" (Endothelium) دارد که بر روی قسمت های درونی حفرات قلب و دریچه های قلب کشیده شده است. در حالت طبیعی لایه اندوتلیوم اجازه اتصال میکروب ها و لخته های خون را به سطوح داخلی قلب و دریچه ها نمی دهد ولی اگر آسیب یا صدمه ای به این لایه وارد شود یا تغییر شکلی در لایه داخلی قلب و دریچه ها ایجاد شود (مانند لخته خون یا بیماری دریچه های قلب) میکروب های موجود در گردش خون می توانند به آن متصل شده ، رشد کنند و منجر به عفونت لایه های داخلی قلب شوند. این عفونت اگرچه در مرحله اول محدود به لایه های داخلی قلب و دریچه است ولی اگر درمان نشوند می تواند به لایه های عمقی تر قلب یعنی عضلات قلب و حلقه های اطراف دریچه ها هم سرایت کند. در برخی موارد شدید امکان درگیری گسترده و انتشار عفونت به لایه های خارجی قلب هم وجود دارد.

دریچه های قلبی با توجه به نامنظمی های زیادی که در سطح آنها وجود دارد و به دلیل آسیب های مکرری که در جریان باز و بسته شدن به آنها وارد می شود ، بیشتر از همه قسمت های داخلی قلب در معرض تماس با میکروب های خون و عفونت هستند به ویژه دریچه هایی که از قبل دچار تنگی یا نارسایی و اختلال در عملکرد هستند یا دریچه های مصنوعی قلب که تعویض شده اند.

میکروب ها از کجا به قلب می رسند؟

منشا اصلی اندوکاردیت عفونی ، میکروب های در گردش خون هستند. این میکروبها از راه های مختلف به خون وارد شده و می توانند بر روی دریچه های قلب بنشینند:

 از راه دندان

حفره دهان یکی از پر ازدحام ترین مناطق برای باکتری ها و قارچ ها است که بر روی دندان ها ، زبان ، لثه و حلق زندگی می کنند. این میکروب ها در حالت طبیعی توان وارد شدن به بدن را ندارند و لایه سالم و محکم داخل دهان و حلق مانند سدی اجازه ورود آنها را به جریان خون نمی دهد.  عدم رعایت بهداشت دهان و دندان ، اعمال جراحی بر روی دندان و لثه شامل پرکردن و کشیدن دندان و جراحی ریشه ، زخم ها و برش های حفره دهانی همگی می توانند منشا نفوذ این میکروب ها به جریان خون باشند.

از راه پوست

پوست سالم انسان در برابر باکتری ها و میکروب های خارج از بدن بسیار مقاوم است . هر گونه بریدگی و خراش پوستی - به ویژه اگر به عفونت پوستی موضعی منجر شود - می تواند موجب فرار میکروبها از این سد و ورود آنها به جریان خون شود.

از راه روده و سیستم گوارشی

 در برخی از افراد که به بیماری های روده ای مبتلا هستند و زخم یا توده ای در سیستم گوارشی دارند ، به ویژه در افراد مسن ، این ها هم می توانند منشا ورود میکروب ها به جریان خون باشند.

عفونت های سایر اعضای بدن

  عفونت هر کدام از اعضای بدن که به جریان خون راه داشته باشد ، می تواند موجب ورود میکروب های آن منطقه به جریان خون شود مانند عفونت ریه ، عفونت استخوان ، عضلات و عفونت های گوارشی. این میکروب ها سپس از طریق جریان خون می توانند در بدن وارد شده و به سایر اعضا از جمله قلب برسند.

 تزریقات

 تزریقات داخل وریدی و داخل عضلانی اگر به روش استاندارد و استریل انجام نشوند ، راه مستقیمی برای ورود هرگونه باکتری و میکروب به جریان خون هستند. این امر به ویژه در معتادان به مواد مخدر تزریقی اهمیت دارد. در این افراد عموما نوع سرنگ و روش تزریق استریل نیست و هم اینکه موادی که تزریق می کنند در اکثر موارد پر از آلودگی ها و میکروب های عفونی است که بعد از ورود به گردش خون می توانند بر روی دریچه ها و لایه های داخلی قلب رسوب نمایند.

عفونت مستقیم قلب

 گاها میکروب مستقیما وارد قلب می شود. این اتفاق می تواند در جریان جراحی قلب و آنژیوگرافی قلب اگر اصول علمی و شرایط استریل رعایت نشود ، از طریق وسایل و تجهیزات پزشکی روی دهد. در جریان ضربات نفوذ کننده به قلب مانند ضربه چاقو هم قلب دچار عفونت می شود.

چه افرادی در معرض خطر اندوکاردیت عفونی هستند؟

گروه اول افرادی هستند که بیماری قلبی دارند:

1. افرادی که بیماری دریچه های قلب دارند. بیماری دریچه می تواند شناخته شده باشد یا در برخی از افراد در مراحل اولیه بوده و ناشناخته باشد.

2. افرادی که سابقه تعویض دریچه یا سابقه هرگونه ترمیم یا دستکاری دریچه های قلبی دارند. هم از نوع حیوانی و هم از نوع فلزی.

3. افراد با بیماری های مادرزادی قلب. به ویژه افرادی که دچار کبودی لبها ، مخاطات و دست ها هستند. هم چنین افرادی که قبلا تحت جراحی ترمیمی برای بیماری های مادرزادی قلب قرار گرفته اند.

گروه دوم افرادی هستند که میزان بالای ورود میکروب به بدن دارند:

1. افرادی که تزریقات مکرر وریدی دارند

2. معتادان تزریقی

3. افراد با بهداشت بد دهان و دندان

4. هرگونه دستکاری یا جراحی بر روی دندان ، حفره دهانی و حلق

5. انجام برونکوسکوپی ، اندوسکوپی . کولونوسکوپی به ویژه در افرادی که بیماری زمینه ای قلبی دارند.

6. کسانی که اخیرا جراحی قلب باز شده اند یا تحت اقدامات تهاجمی داخل قلبی قرار گرفته اند.

علایم بیماری اندوکاردیت عفونی چگونه است؟

مهم ترین علامت این بیماری "تب" است. تب بالا  و لرز شدید جزء علایم مشخص و تقریبا ثابت بیماری است. در کنار تب علایم زیر هم دیده می شوند:

1. بی حالی و ضعف مفرط

2. عدم توان انجام فعالیت های روزانه

3. بی اشتهایی و عدم وجود میل به غذا

4. رنگ پریدگی

5. تعریق فراوان

6. نقاط قرمز و جوش های پوستی

7. خونرزی های کوچک در زیر ناخن و قسمت سفیدی چشم

8. درد و حساسیت در کف دست و پا

9. سکته مغزی

10. درد شکم
    

در صورت داشتن تب و لرز با علایم فوق باید هرچه سریعتر به پزشک مراجعه نمایید.در کنار شرح حال و معاینه قلبی لازم است برای تشخیص دقیق بیماری اکوکاردیوگرافی انجام شود. در اکو توده های ناشی از عفونت داخل قلبی همراه با عوارض آنها از قبیل نارسایی حاد دریچه های قلب ، گسترش عفونت به عضلات و اطراف دریچه های قلب و عملکرد عضلات و قسمت های مختلف قلب بررسی می شود. شاید لازم باشد در روند تشخیص و درمان بررسی های دیگری مانند اکو از راه مری (TEE) هم لازم باشد.

تشخیص بیماری معمولا با بررسی نمونه های خون و کشت دادن آنها برای میکروب های محتمل ، صورت می گیرد. در کنار این مشاهده توده های عفونی داخل قلب و برخی آزمایشات خونی هم می توانند به تشخیص کمک نمایند. در اغلب موارد برای تشخیص اندوکاردیت عفونی از مجموعه ای از علایم بالینی ، آزمایشگاهی و اکوکاردیوگرافی به نام معیارهای دوک (Duke) ، استفاده می شود.

درمان عفونت قلب

اندوکاردیت عفونی جزء بیماری های قلبی است که احتیاج به طول مدت درمان زیادی دارد. لازم است بسته به نوع میکروبی که در کشت خون رشد می کند و بر اساس حساسیت های آن میکروب ، آنتی بیوتیک های تزریقی به مدت 4 تا 6 هفته مورد استفاده قرار بگیرد. در این مدت بیمار معمولا در بیمارستان بستری بوده و روزانه از نظر پاسخ به درمان و پیدایش عوارض بیماری ، مورد بررسی قرار می گیرد.

در پاره ای از موارد لازم است جراحی قلب انجام شود که دلایل آن عبارتند از:

1. عدم پاسخ به آنتی بیوتیک

2. عفونت دریچه های مصنوعی و فلزی

3. عفونت با میکروب های بسیار قوی و مهاجم مانند "استافیلوکوک طلایی" یا "قارچها"

4. نارسایی شدید دریچه قلبی

5. انتشار عفونت به لایه های عضلانی و اطراف قلب

6. توده های بزرگ عفونی داخل قلب

برای پیشگیری از اندوکاردیت عفونی چه کاری می توان انجام داد؟

آگاه بودن به بیماری و روش های ابتلا به آن. به ویژه اگر سابقه بیماری قلبی مرتبط با اندوکاردیت عفونی را دارید.

رعایت بهداشت دهان و دندان. برطرف کردن عفونت آنها ، استفاده منظم و اصولی از مسواک و دهان شویه.

جلوگیری از ایجاد عفونت های پوستی به ویژه اطراف جوش های پوستی و درمان به موقع آنها

عدم استفاده بی مورد از آنتی بیوتیک: با توجه به این که منشا اکثر عفونت های مهم بدن ، میکروب های مستقر در دهان و روده خود افراد است ، مصرف بی رویه آنتی بیوتیک آنها را مقاوم و قوی می کند و در زمان بیماری این میکروب ها پاسخ کمتری به درمان خواهند داد.

افرادی که سابقه تعویض دریچه دارند ، سابقه بیماری مهم دریچه ای  یا بیماری مادرزادی قلبی دارند ، در زمان مراجعه به دندانپزشک و جراحی های دهان و دندان لازم است از قبل از عمل و با تایید پزشک معالج آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت قلبی استفاده نمایند.

لازم است از تزریقات وریدی بی مورد اجتناب شود و در صورت نیاز حتما با رعایت اصول بهداشتی و استریلیزاسیون باشد.

 دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من