ترومبوز و لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا

بسیاری از بیماریهای ویروسی درمان دارویی اثبات شده ای ندارند و این موضوع به دلیل روش متفاوت رشد و تکثیر ویروس هاست که برای رشد و تولیدمثل به سلولهای انسان و حیوانات دیگر وابسته هستند و این موضوع درمان و از بین بردن آنها را با مشکل مواجه می کند. به همین دلیل است که بنظر می رسد در حال حاضر بهترین راه مقابله با بیماریهای ویروسی استفاده از واکسن است. واکسنها بصورت ویروسهای زنده ضعیف شده، ویروسهای کشته شده یا ذرّات ویروسی تهیّه شده و بعد از تزریق می توانند با تحریک کردن سیستم ایمنی بدن افراد، آنها را در برابر بیماری با ویروس اصلی مقاوم سازند. با استفاده از واکسنها، بیماریهای متعدّدی نابود شده و از بین رفته اند مانند آبله و فلج اطفال. و بیماریهای ویروسی زیادی تحت کنترل قرار گرفته اند مانند هپاتیت، سرخک و سرخجه.

در مورد بیماری همه گیر جدید کرونا که در سراسر دنیا پخش شده است هم به همین ترتیب است و به نظر میرسد نتایج تحقیقات برای کشف داروی ضدّ کرونا هنوز به موفقیت نرسیده است و بازهم بهترین راه کنترل این بیماری ویروسی در حال حاضر، استفاده از واکسن است.

بسیاری از کشورها از سال گذشته برنامه واکسیناسیون علیه کرونا را با سرعت شروع کرده اند و بعد از آن بود که مشخّص شد واکسیناسیون علیه کرونا جواب می دهد و بسیاری از مناطق دنیا با رسیدن به میزان قابل توجّهی از واکسیناسیون، محدودیت های کرونایی را برداشتند. با این حال از همان زمان شروع واکسیناسیون و حتّی قبل از آن نگرانی هایی در مورد عوارض واکسن و خطرات ناشی از تزریق آن وجود داشت. واکسنها اگرچه درمانهای خوبی هستند ولی در طول سالیان متمادی استفاده از واکسن برای بیماریهای مختلف مشخص شده که خود واکسن می تواند با عوارضی همراه باشد و عوارض واکسن جزو موارد شناخته شده و اثبات شده هستند. این موضوع در مورد واکسن کرونا هم صادق است.

عوارض واکسن کرونا

 انواع واکسن های کووید-19 هم مانند سایر واکسنها می توانند عوارضی داشته باشند که بسته به نوع واکسن و سن افراد متفاوت بوده است.

شایعترین عوارض واکسن کرونا مربوط به محلّ تزریق هستند. علایمی مانند درد، تورّم و قرمزی در محلّ تزریق شایع بوده و درجاتی از این علایم در نیمی از افراد دیده می شود. این علایم گذرا و موضعی هستند و معمولاً بعد از یک تا دو روز از بین می روند.

نوع دیگری از علایم واکسن که قابل انتظار هستند و مربوط به تحریک سیستم ایمنی بدن بوسیله واکسن کرونا می شوند، عبارتند از:

1. تب خفیف با درجه کم

2. احساس گر گرفتگی و گرما

3. بدن درد

4. سردرد

5. گاهاً لرز

6. و علایمی مانند سرماخوردگی.

این علایم مربوط به فعال شدن سیستم ایمنی بدن و ترشح سیتوکینها و عوامل التهابی در بدن هستند. این علایم در مدّت دو تا سه روز از بین میروند. برای بهبود و کنترل این نوع از علایم می توان از داروهای مسکّن، مصرف مایعات زیاد، کاهش استرسهای روزانه و استراحت بیشتر بهره جست.

برخی از افراد بعد از تزریق واکسن کرونا دچار علایم قلبی می شوند. این علایم بصورت تپش قلب، بروز دردهای قفسه سینه و تنگی نفس خود را نشان می دهد. این علایم اگرچه می توانند نگران کننده باشند و احتیاج به بررسی قلبی دارند ولی در اغلب موارد خوش خیم بوده و بعد از چند روز برطرف می شوند. البته موارد نادری مانند درگیری شدید قلبی بصورت میوکاردیت و پریکاردیت هم بعد از واکسن کرونا گزارش شده است.

یکی از عوارض کمتر شایع واکسن کرونا، حساسیت و واکنش آنافیلاکسی به آن است. این واکنش می تواند به صورت احساس تهوّع، استفراغ یا ایجاد کهیر و حساسیت پوستی به دنبال تزریق واکسن بروز کند که هم می تواند ناشی از واکسن باشد و هم در اثر واکنش به موّاد نگهدارنده و همراه با واکسن روی دهد. فرم شدیدتر حساسیت به صورت تورم حلق و حنجره و اصطلاحاً آنژیوادم است که اورژانس پزشکی محسوب می شود و باید هرچه سریعتر به اورژانس مراجعه نمود. البتّه آنژیوادم و فرم دیگر حساسیت شدید بصورت واکنش آنافیلاکسی بسیار نادر بوده و در افرادی که از قبل به ترکیبات واکسن حسّاسیّت شدید داشته اند بروز می کند.

عارضه نادر دیگری که بویژه بعد از تزریق واکسن "J&J" در آمریکا مشاهده شد، سندرم گیلن باره بود. این نوع از فلج عصبی پیشرونده باعث شد تا این واکسن در اغلب کشورها با اقبال مواجه نشود.  

عوارض دیگری که در اثر تزریق واکسن کرونا ایجاد شده است و البتّه بسیار نادر و در حدود یک فرد در هر صد هزار نفر گزارش شده است عبارتند از مرگ که بسیار نادر است، سکته های مغزی، تشنج و علایم عصبی که هنوز رابطه علتی این عوارض با تزریق واکسن کرونا مورد تأیید قطعی قرار نگرفته اند.

یکی از عوارض مهمّ واکسن کرونا که بویژه بعد از شروع تزریق واکسن "آسترازنکا" در اروپا مشاهده شد و بسیار هم نگرانی ایجاد کرد، "ترومبوز" و تشکیل لخته خون بعد از تزریق واکسن است.

ترومبوز و لخته خون بعد از واکسن کرونا

 سال گذشته و بعد از تزریق نزدیک به 18 میلیون دوز واکسن کرونا از نوع آسترازنکا در اروپا بود که گزارشاتی از پیدایش لخته خون در افرادی که واکسن تزریق کرده بودند، گزارش شد. این عارضه اگرچه نادر بود و در حدود 1 نفر از هر 200/000 نفر به این عارضه مبتلا شدند ولی به دلیل اهمیّت و سختی در درمان بسیار پر سر و صدا بود. این عارضه در ایران هم زیاد مطرح شد و نگرانی های زیادی در خصوص استفاده از واکسن کرونا ایجاد کرد و بسیاری از افراد که قصد تزریق واکسن داشتند شروع به مصرف آسپیرین و داروهای ضدّ انعقاد برای جلوگیری از بروز ترومبوز و لخته خون نمودند. امّا واقعیت ماجرا چیست؟

میزان بروز ترومبوز بعد از واکسن کرونا چقدر است؟

 این عارضه خیلی نادر است. میزان بروز این عارضه در واکسنهای مختلف متفاوت است و از یک مورد در هر 50/000 نفر تا یک نفر در هر 250/000 نفری که واکسن تزریق کرده اند، گزارش شده است. این اختلاف در آمار بسته به نوع ترومبوز و تعاریف متفاوت از این عارضه است. این آمار در برابر میزان کارایی واکسن و تعداد موارد مرگ و میری که می تواند کاهش دهد، بسیار کم و قابل چشم پوشی است و این عارضه اصولاً نمی تواند دلیلی برای عدم استفاده از واکسن باشد.

آیا راهی برای کم کردن این عارضه وجود دارد؟

 اگرچه این عارضه در افراد میانسال و خانمها بیشتر دیده می شود با اینحال همه افراد در معرض خطر هستند. بسیاری از افراد برای کم کردن این خطر از داروهای رقیق کننده خون مانند آسپیرین و سایر داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند. لازم است بدانیم که مصرف این داروها برای پیشگیری از ترومبوز ناشی از واکسن، تأثیر ندارد و توصیه نمیشود. یکی به این دلیل که مکانیسم و علت ایجاد لخته خون بعد از واکسن با روش ایجاد لخته خون عادی، متفاوت است و مصرف این داروها نمی توانند مفید باشند.دومین و مهمترین علت عدم توصیه به استفاده از این داروها احتمال بالای خونریزی با این داروها است. افرادی که از این داروها استفاده می کنند احتمال دارد در یک تا دو درصد موارد دچار خونریزی مهم بشوند که بازهم در مقابل خطر ترومبوز که یک نفر از هر 100/000 نفر است، بسیار زیاد و قابل توجه است.

تغییر در داروهای قلبی

برخی از افراد قبل از تزریق واکسن بدلیل بیماریهای دیگر دارو استفاده می کنند. بغیر از برخی داروهای ضدّایمنی در افرادی که بیماریهای روماتولوژیکی دارند یا در افرادی که پیوند عضو داشته اند، تقریباً در اغلب موارد احتیاجی به قطع یا تغییر دوز دارو وجود ندارد. به ویژه در بیماران قلبی لازم است تمام داروهای مصرفی کماکان ادامه داشته باشند.

البته لازم است بیماران محترم در مورد داروهای مصرفی و ارتباط آن با واکسن کرونا حتماً با پزشک معالج خود مشورت نمایند.

آیا اندازه گیری سطح پلاکت خون کمک کننده است؟

 یکی از معیارهای تشخیص ترومبوز بعد از واکسن VITT، پایین آمدن میزان پلاکتهای خون به کمتر از 150/000 عدد است. در جریان ترومبوز ناشی از واکسن پلاکت خون کم می شود ولی صرفاً کاهش پلاکت نمی تواند دلیلی برای ابتلا به این عارضه باشد و علاوه از آن بروز علایم و شرایط دیگری هم لازم هستند. در کنار این موضوع برای پیدا کردن یک مورد از این بیماری لازم است 200 تا 250 هزار تست خون و پلاکت انجام شود که اصولاً هزینه بر و غیر ضروری است و توصیه نمی شود.

اندازه گیری پلاکت یا هر تست خونی دیگری برای تشخیص زودرس ترومبوز ناشی از واکسن لازم نیست و کمکی به تشخیص نمی کند و از اینرو توصیه نمی شود.

بهترین اقدام چیست؟

 بهترین اقدام بعد از تزریق واکسن کرونا عبارت است از تغذیه مناسب، مصرف مایعات به حد کافی، استفاده از ویتامینهای طبیعی مانند سبزیجات و میوه های تازه، داشتن استراحت و خواب مناسب. علایم و عوارض واکسن چه بصورت درد موضعی یا علایم سیستمیک و بدنی معمولاً در حد خفیف تا متوسط بوده و بعد از سه روز هم از بین خواهند رفت. در این دوره می توان برای کم کردن علایم از مسکن ها و داروهای ضدّ تب استفاده نمود. لازم است در صورت شدید بودن علایم در روزهای اول یا طولانی شدن علایم بیشتر از سه روز به پزشک مراجعه نمایید.