فشارخون بالا یکی از مهمّ ترین بیماریهای متابلیک است که بعد از تشخیص احتیاج به مراقبت و کنترل مداوم دارد و در بسیاری از موارد یک بیماری تمام عمر محسوب میشود که فرد مبتلا لازم است تا پایان عمر در مورد آن مراقبت و کنترل داشته باشد. شاید در وهله اول کمی نگران کننده و ترسناک باشد ولی لازم به ذکر است که امروزه با توجه به داروهای مناسب و به مدد تکنولوژی می توان به راحتی بر فشارخون و بسیاری از بیماریهای متابلیک مشابه غلبه کرد. 

در مورد درمان بیماریهای مزمن از قبیل فشارخون بالا و دیابت، گاهاً لازم است شخص برای سالهای طولانی از داروهای مربوط به آن بیماری استفاده نماید. به همین دلیل راحتی در زمان مصرف و عدم تداخل زمان مصرف داروها با بقیه فعالیت های زندگی بسیار مهمّ است. 

یکی از پیشرفت های خوبی که در درمان فشارخون ایجاد شده است، استفاده از داروهای طولانی اثر است. داروهای طولانی اثر - Sustained Release SR - داروهایی هستند که نیمه عمر طولانی تری دارند و در مقایسه با داروهای کوتاه اثر که گاهاً لازم است در ساعات مختلف شبانروز مصرف شوند - به عنوان مثال دو یا سه بار در روز - این داروها یک بار در روز مصرف می شوند و می توانند در طول شبانروز دوز مؤثر و مفیدی را در خون ایجاد نمایند. این موضوع بسیار مهمّ است و افراد مبتلا به فشارخون بالا دیگر لازم نیست در ساعات مختلف داروی فشارخون استفاده کنند و با همان مصرف یک بار در ۲۴ ساعت می توان انتظار کنترل مناسب فشارخون را داشت.

نکته ای که در قدم بعدی مطرح است، این موضوع است که مصرف داروی فشارخون در ساعات اول روز بهتر است یا در ساعات شب و نزدیک به خواب؟ این نوشته به این موضوع می پردازد.

مصرف دارو در ابتدای روز

از سالها قبل یک باور کلی وجود داشت مبنی بر اینکه بهتر است داروهای فشارخون در ساعات اولیه روز مصرف شوند. توجیه این مسأله این بود که در اغلب افراد در ساعات اولیه صبح بدلیل تحریک سیستم عصبی محرک سمپاتیک ، فشارخون شروع به افزایش می کند و به همین دلیل مصرف داروی ضدّ فشارخون در ساعات اولیّه روز می تواند مانع افزایش فشارخون در ساعات بعدی گردد. این تئوری با توجّه به اینکه باعث می شود در ساعات کاری روز، فشارخون در محدوده نرمال حفظ شود، قابل توجّه بود.

با اینحال مصرف دارو در ساعات اولیّه روز، مخالفینی هم دارد. مخالفین این روش می گویند که بلافاصله بعد از مصرف داروهای فشارخون به ویژه اگر چند دارو باهم باشد، افت شدید و اوّلیه ای در فشارخون ایجاد خواهد شد که این موضوع می تواند به ضعف و سرگیجه در زمان کار و فعالیت منجر شود و کارایی شخص را کاهش دهد. به ویژه که برخی از داروها مانند بلوک کننده های کانال کلسیم، اصولاً می توانند سرگیجه وضعیتی و احساس سبکی در سر ایجاد نمایند. 

از سوی دیگر برخی از بیماران تمایل دارند تا داروهای خود را بعد از خوردن صبحانه میل کنند تا کمتر دچار عوارض گوارشی ناشی از داروها شوند. با توجّه به اینکه در بسیاری از موارد افراد صبحانه را چند ساعت بعد از بیدار شدن از خواب میل می کنند، شاید توجیه مصرف داروی فشارخون در ساعات اولیه روز هم از بین برود.

مصرف دارو در ابتدای شب

در مورد ایده مصرف شبانه داروهای ضد فشار خون منطق خاصی وجود دارد. فشار خون معمولاً در شب کاهش می‌یابد و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افرادی که فاقد این شیب طبیعی شبانه هستند، که اغلب به آن‌ها غیردیپر گفته می‌شود ، در معرض خطر بیشتر حوادث قلبی عروقی هستند و به همین دلیل مصرف داروی ضدّ فشارخون در ساعات پایانی شب برای تصحیح فشار خون مداوم و بالا در طول شب منطقی است. 

همچنین می توان تصوّر کرد که مصرف داروها در شب منجر به عوارض جانبی کمتر یا حداقل عوارض جانبی کمتر گزارش شده توسط بیمار شود. تورم خفیف پا ناشی از مسدود کننده های کانال کلسیم احتمالاً اگر در طول شب روی دهد که شما قبلاً در رختخواب هستید کمتر آزاردهنده است. سبکی سر یا سرگیجه، که ممکن است پس از مصرف داروهای ضدّ فشارخون اتفاق بیفتد (مخصوصاً اگر چندین دارو مصرف می کنید)، در صورت خوابیدن مشکل خاصی ایجاد نمی کند.

اما نگرانی های نظری نیز وجود دارد. تجویز شبانه داروهای ضدّ فشار خون از نظر تئوری می تواند منجر به افت فشار خون شبانه شود و اگر بیماران در نیمه شب از خواب بیدار شوند، زمین می افتند. افتادن، شکستگی و عوارض پزشکی متعاقب آن مسائل جزئی نیستند.

اخیراً مطالعه ای تحت عنوان TIME ، منتشر شد که به این موضوع پرداخته است. این مطالعه که در کنگره قلب اروپا در شهریور ۱۴۰۱ ارایه شد با این هدف طراحی شده بود که نشان دهد آیا مصرف داروهای فشارخون در ساعات اولیه روز از نظر بروز عوارض و پیشامدهای قلبی و عروقی ، با مصرف دارو در ساعات قبل از خواب تفاوتی می کند یا خیر؟

از نظر پیشینه مطالعه تاکنون مطالعات مشابه متعددی انجام شده است که هر کدام از آنها نتایج منحصر بفرد و حتی گاهاً متناقضی از خود نشان داده بوده اند. به عنوان مثال در آخرین مطالعه از این مورد، مطالعه HYGIA بود که بصورت جالبی نشان داد که مصرف داروهای ضدّ فشارخون در ساعات قبل از خواب ، پذیرش بهتری از سوی بیماران داشته و همچنین اثر آن در کنترل فشارخون هم بهتر بوده است.

نتایج مطالعه جدید به این صورت بود که مابین مصرف داروهای فشارخون در ساعات صبح یا شب ، هیچ مزیتی از نظر کاهش نقاط پایانی بالینی وجود نداشت و تفاوت فشار خون بین دو گروه ناچیز بود. در اصل این مطالعه نشان داد که در مورد فشارخون بالا حرف اصلی را کم کردن اعداد فشارخون می زند و اینکه مصرف دارو در چه ساعتی از شبانروز باشد، تأثیری در نتایج و پیشامدهای بالینی ندارد.

در بیماریهای مزمن مانند فشارخون بالا لازم است در مورد ساعت مصرف داروها هر فردی با توجه به ساعات کار و استراحت و براساس راحت بودن و عدم فراموش کردن مصرف دارو تصمیم بگیرد و توصیه زمان خاصی برای مصرف دارو در همه افراد شاید امر درستی نباشد.

برخی از افراد که به اثرات افت فشارخون بعد از مصرف دارو حساس هستند یا در طول روز احساس ضعف و بیحالی دارند، بهتر است مصرف دارو را به ساعات پایانی شب و قبل از خواب موکول کنند و برعکس افرادی که در ساعات اولیه روز در اثر بالا رفتن فشارخون دچار علایم و سردرد یا ضعف هستند، بهتر است دارو رار در ساعات اولیه روز مصرف کنند.