منظور از اختلالات اضطرابی چیست؟

اضطراب یک واکنش طبیعی است. مغز انسان در مواقع مواجهه با استرس یا در مواقع احساس خطر، واکنشی را به صورت طبیعی از خود نشان میدهد که بنام کلی "واکنش اضطرابی" یا "اضطراب" نامیده می شود. هرکسی در زندگی خود این موارد را مکرراً تجربه کرده و در آینده هم تجربه خواهد کرد. شما هم به عنوان مثال در زمان مواجهه با یک مشکل شغلی، در زمان انجام تست یا آزمون یا در موارد تصمیم گیری های مهمّ این تجربه را داشته اید.

اضطراب در اغلب موارد لازم بوده و مسأله خاصی ایجاد نخواهد کرد ولی "اختلال اضطرابی" اینگونه نیست. این اختلالات دسته ای از بیماریها هستند که باعث می شوند شخص به صورت دایمی احساس اضطراب را داشته باشد و این احساس در اغلب موارد به کاهش عملکرد و تواناییهای فرد بیمار منجر میگردد. احساس اضطراب بدون عامل خارجی استرس زا یا پاسخ بیش از حدّ و طولانی مدّت به آنها می تواند باعث شود تا شخص در انجام کار، در تحصیل و در ارتباط با دیگر اعضای خانواده و دوستان با مشکل مواجه شود.

اختلالات اضطرابی

علایم اختلال اضطرابی

علامت اصلی بیماری اضطرابی، احساس ترس و نگرانی است. همچنین اضطراب می تواند علایمی مانند تنگی نفس، اختلال در خوابیدن و اشکال در تمرکز را هم ایجاد نماید.

علایم شایع در اضطراب عبارتند از:

  • ترس
  • دلشوره
  • احساس نگرانی
  • احساس خطر و مرگ
  • از دست دادن آرامش درونی
  • احساس کرختی، گزگز، سرد بودن و عرق کردن دست و پا
  • تنگی نفس
  • احساس فشار و درد بر روی قفسه سینه
  • احساس تپش قلب
  • تعداد تنفس بیش از حد
  • دهان خشک
  • تهوع
  • احساس دل پیچه
  • اسهال
  • درد شکم
  • عضلات حساس و دردناک
  • سرگیجه
  • نشخوار ذهنی بصورت فکر کردن مدام و مدام بر روی یک موضوع خاص
  • عدم تمرکز ذهنی
  • پرهیز از روبرو شدن با دیگران و انزوا.

انواع اختلالات اضطرابی

چندین نوع از اختلالات اضطرابی وجود دارد:

اختلال اضطراب فراگیر

Generalized Anxiety Disorder

فرد بیمار در اغلب ساعات شبانروز احساس نگرانی و ترس شدید را تجربه می کند. این تنش و ترس علت مشخص و عامل خارجی واضحی ندارد و نمی توان علت خاصی برای آن بیان کرد.

اختلال پانیک

Panic Attack

پانیک احساس ناگهانی و شدیدی است که در صورت بروز فرد، احساس ضربان قلب شدید، درد و احساس فشار بر روی قفسه سینه و تنگی نفس پیدا خواهد کرد. در حمله پانیک شخص دچار تعریق شدید، تعداد تنفس زیاد، رنگ پریدگی و احساس گزگز در دور لبها و نوک انگشتان دست می شود و برخی از بیماران این حمله را به صورت احساس "مردن" و "سکته قلبی" بیان می کنند.

اختلال اضطراب اجتماعی

Social Anxiety Disorder

این اختلال موقعی بروز می کند که لازم است شخص در یک موقعیت اجتماعی مانند سخنرانی یا مصاحبه قرار بگیرد. این بیماران در زمان حضور در صحنه های اجتماعی در اثر ترس از قضاوت های دیگران یا نگرانی از عدم برآورد شدن نظرات دیگران دچار اختلال عملکردی و ناتوانی می شوند که باعث می شوند نتوانند آن موقعیت را به درستی انجام دهند.

فوبیای خاص

Special Phobia

این اختلال در مواجهه با موارد مشخص و خاصی ایجاد می شود مانند ترس از ارتفاع یا ترس از هواپیما. اگر این استرس باعث شود تا شخص تصمیم بگیرد با این شرایط مواجه نشود و از این موقعیتها دوری کند، به آن فوبیا یا اختلال اضطرابی خاص گفته می شود.

آگورافوبیا

Agoraphobia

این حالت در زمانی بروز می کند که شخص در زمان حضور در اجتماعات یا مکانهای عمومی که امکان فرار یا خارج شدن از آن شرایط دشوار است، دچار ترس و اضطراب شود. حالتهایی مانند ترس از آسانسور، هواپیما، یا ایستگاههای اتوبوس و مترو از این موارد هستند.

ترس از تنها ماندن

Separation Anxiety

این مورد که فردی در مورد از دست دادن افراد دیگر نگران باشد، مخصوص به بچه ها نیست و افراد بزرگسال هم احتمال دارد در مورد از دست دادن افراد دیگر و تنها ماندن دچار نگرانی بیش از حد و ترس و اضطراب دایمی شوند. این افراد همواره در مورد خطرات احتمالی که ممکن است برای فرد دیگری ایجاد شود، نگران و مضطرب هستند.

میوتیسم انتخابی

Selective Mutism

مخصوص کودکانی است که در منزل و با والدین راحت هستند ولی در مدرسه نمی توانند آنگونه که لازم است، صحبت کنند یا ارتباط برقرار نمایند.

اضطراب ناشی از دارو

Drug Induced Anxiety

برخی از داروهای طبی یا داروهایی که بصورت محرک استفاده می شوند مانند حشیش، کوکایین و شیشه و برخی از داروهی گیاهی که برای لاغری مورد استفاده قرار می گیرند هم می توانند اختلال اضطرابی مزمن ایجاد نمایند.

علل ایجاد کننده اختلال اضطرابی

هنوز علت مشخص و واحدی برای ایجاد اختلال اضطرابی مشخص نشده است و علت این اختلال می تواند در هر فرد متفاوت از دیگران باشد. ترکیبی از عوامل زیر به عنوان عوامل خطر ایجاد اختلال اضطرابی شناخته شده اند.

ژنتیک

مسایل ارثی و ژنتیکی به عنوان یکی از عوامل ایجاد کننده اضطراب شناخته شده اند. درگیری فامیلی و خانوادگی در اضطراب محتمل است.

آسیب های مغزی

بسیاری از دانشمندان معتقدند اختلال در مرکز کنترل ترس و دلهره در مغز و تغییرات شیمیایی داخل مغز می تواند عامل ایجاد کننده بیماریهای اضطرابی باشد.

عوامل محیطی

بسیاری از عوامل محیطی از دوران کودکی تا بلوغ و بزرگسالی می تواند زمینه ساز بروز اضطراب در افراد باشد. آسیب ها و سوء استفاده های دوران کودکی، طلاق، از دست دادن والدین و دوستان، جنگ، مشکلات اقتصادی و اجتماعی همگی می توانند موجب بروز اضطراب در افراد شوند. مسایل عاطفی، عشقی، اقتصادی و سیاسی هم می توانند زمینه ساز شروع اضطراب و حملات اضطرابی باشند.

داروها و مواد

الکل، مواد روانگردان، کوکایین و داروهای آرامبخش از جمله مواردی هستند که مصرف و ترک یکباره و بدون مشاوره آنها می تواند موجب بروز حملات استرس و اضطرابی گردد. برخی از داروهایی که امروزه به عنوان داروی گیاهی برای کاهش وزن توصیه می شوند، حاوی مقادیر قابل توجهی از مواد محرک هستند و مصرف آنها می تواند موجب بروز اضطراب گردد. نوشابه های انرژی زا که امروزه بصورت گسترده ای بویژه در بین جوانان مصرف می شود هم می تواند ایجاد تپش قلب و اضطراب نماید.

بیماریهای داخلی

بیماریهایی هستند که ابتلا به آنها می تواند اضطراب ایجاد نماید. کم خونی، بیماریهای تیرویید، اختلالات هورمونی، تومورها، بیماریهای قلبی، ریوی و فشارخون از مواردی هستند که می توانند موجب بروز حملات استرس و اضطراب شوند. به همین دلیل لازم است قبل از تشخیص اضطراب بیماریهای داخلی بررسی شده باشند.

عوامل خطر ایجاد اختلال اضطرابی

برخی از عوامل هستند که داشتن آنها می تواند فرد را مستعد ابتلا به اختلالات اضطرابی نماید. داشتن این عوامل به معنی پیدایش قطعی اضطراب نیست بلکه این افراد مستعد اضطراب هستند.

 داشتن سایر بیماریهای روانپزشکی

بیماریهایی مانند افسردگی می توانند افراد را مستعد ابتلا به بیماریهای اضطرابی نمایند.

دوران کودکی

سوءاستفاده های جنسی، فیزیکی و عاطفی و همچنین عدم توجه در دوران کودکی می توانند زمینه ساز اضطراب در سنین بلوغ شوند.

تروما

زندگی کردن در شرایط بحرانی مانند حوادث طبیعی شدید، بحرانها و جنگ می توانند افراد را نسبت به بروز اضطراب و عوارض آن مستعد سازند.

حوادث منفی

حوادثی مانند طلاق، شکست های عاطفی و عشقی، عدم موفقیت در تحصیل و اشتغال همگی جزو موارد تسهیل کننده ابتلا به اضطراب هستند.

بیماریهای جسمی

ابتلا به بیماریهای شدید و کشنده، نگرانی در مورد بیماریها و داشتن بیماریهای مزمن و صعب العلاج همگی می توانند موجب بروز فرسودگی و اضطراب شوند.

مصرف مواد

مصرف الکل و داروهای روانگردان از جمله مواردی هستند که زمینه ساز ابتلا به اختلالات اضطرابی می توانند باشند. البته برخی از افراد این مواد را برای درمان یا مخفی کردن یا فرار از اضطراب استفاده می کنند که خود این موضوع می تواند موجب شدیدتر شدن اضطراب شود.

رفتارهای خاص دوران کودکی

انزوا و خجالتی بودن و دور بودن از افراد و اماکن در دوران کودکی می تواند موجب شود تا افراد در دوران نوجوانی و بلوغ در مواجهه با افراد و جامعه دچار استرس و اضطراب شوند.

اعتماد به نفس پایین

نداشتن عزت اجتماعی و پایین بودن اعتماد بنفس از جمله موارد زمینه ساز برای بروز اضطراب در افراد هستند.

تشخیص اختلال اضطرابی

 مرحله اوّل بررسی اختلالات اضطرابی، بررسی از نظر بیماریهای عضوی و سابقه مصرف مواد و داروها است. پزشک معالج بعد از معاینه بالینی و شرح حال کامل است که به نتیجه میرسد احتمال اختلالات اضطرابی مطرح است و با استفاده از تست ها و فرم های روانشناختی است که تشخیص را مسجل می کند. اختلال اضطرابی زمانی اطلاق می شود که اضطراب و استرس های فرد باعث کاهش عملکردهای فردی و اجتماعی فرد بشود، مانند اختلال در شغل، زندگی خانوادگی و اجتماعی.

برای تشخیص اختلال اضطرابی آزمایش لازم نیست، اگرچه شاید لازم باشد برای کنار گذاشتن بیماریهای داخلی و جسمی از آزمایشاتی مانند آزمایش خون یا تست های هورمونی استفاده کرد.

درمان اختلال اضطرابی

برای درمان اختلال اضطرابی راههای مختلفی وجود دارد از جمله استفاده از داروها و روش های مختلف روان درمانی. البتّه در اغلب موارد از ترکیب روشهای فوق برای درمان اختلالات اضطرابی استفاده می شود.

درمان دارویی

 درمانهای دارویی متعدّدی برای اختلالات اضطرابی وجود دارد که هر کدام از آنها فواید و مضرّات مربوط به خودشان را دارند.

داروهای ضدّ افسردگی

داروهای ضدّافسردگی جدید مانند SSRIها و SNRIها معمولاً جزو دسته های اصلی درمان اختلالات اضطرابی هستند.

داروهایی مانند اس سیتالوپرام و فلوکستین از دسته SSRI و داروهایی مانند ونلافاکسین و دولوکستین از دسته SNRI از این جمله داروها هستند.

بوپروپیون

این دارو معمولاً برای درمان اختلالات اضطرابی مزمن مورد استفاده قرار می گیرد و البته اثراتی هم در درمان افسردگی و همچنین ترک سیگار دارد.

سایر داروهای ضدّافسردگی

از قبیل داروهای سه حلقه ای TCA و مهارکننده های مونو آمین اکسیداز MAOIs به دلیل دامنه بالای عوارض جانبی کمتر مورد استفاده قرار می گیرند.

 بنزودیازپین ها

این داروها از قبیل آلپرازولام و کلونازپام سرعت اثر بالایی دارند و بیشتر برای درمان حملات حاد پانیک و اضطراب شدید مورد استفاده قرار می گیرند. مصرف این داروها در طولانی مدّت می تواند موجب وابستگی به این داروها شود. به همین دلیل شاید بهتر باشد به جای استفاده مداوم از این گروه از داروها، از آنها در کنار سایر داروهای اضطراب استفاده کرد.

داروهای خانواده بتابلوکر

این داروها می توانند در افرادی که دچار تپش قلب و حالات لرزشی و علایم فیزیکی قلبی می شوند، کمک کننده باشند. استفاده عاقلانه و به موقع از این داروها می تواند با کاهش علایم جسمانی اضطراب به اثربخشی بهتر سایر داروها هم کمک کننده کنند.

داروهای ضدّ تشنج

این داروها برای درمان و پیشگیری از صرع و تشنج مورد استفاده قرار می گیرند ولی می توانند در برخی از انواع اختلالات اضطرابی مفید باشند.

داروهای ضدّ سایکوز

استفاده از این داروها با دوز کم می تواند در درمان اضطراب کمک کننده باشد.

بوسپیرون

این داروها برای تأثیر احتیاج به چندین هفته تا ماه مصرف دارند. به همین دلیل بیشتر در درمان اضطراب مزمن مورد استفاده قرار می گیرند.

روان درمانی

  سایکوتراپی به این معنی است که یک نفر آشنا به علوم روانشناسی و روانپزشکی از طریق صحبت و مصاحبه بتواند در مورد افکار و رفتارهای شما بشنود و نظرات اصلاحی ارایه دهد. اساس این روش بر صحبت کردن و تغییر نگرش ها و دیدگاههاست.

CBT یا رفتار درمانی یکی از روشهای مهم روان درمانی است که در آن تلاش می شود تا فرد بیمار یاد بگیرد تا افکار و رفتارهای منفی را به سمت رفتارها و افکار مثبت تغییر مسیر دهد.

کنترل علایم اختلال اضطراب

 این نکات می توانند به شما در کنترل علایم اضطرابی کمک کننده باشد:

در مورد بیماری خود بیشتر بدانید

هرچه میزان آگاهی شما از اضطراب و بیماری خودتان بیشتر باشد، به همان میزان شما می توانید به درمان خود کمک نمایید. هر چقدر می توانید در مورد اضطراب مطالعه کنید و هر سوالی که در مورد اضطراب و درمان آن دارید از پزشک خود بپرسید. آگاهی بیشتر باعث کاهش علایم و درمان بهتر می شود.

درمان خود را قطع نکنید

قطع درمان به ویژه اگر ناگهانی و یکباره صورت بگیرد، می تواند باعث برگشت علایم و سختی در درمان شود. درمان خود را قطع نکنید.

داروها و غذاهای محرّک را قطع کنید

قهوه، چای، کولا، نوشابه های انرژی زا و شکلات می توانند علایم اضطراب را افزایش دهند. سعی کنید در زمان فعال بودن بیماری یا در دوره درمان از این غذاها و نوشیدنی ها استفاده نکنید.

الکل و داروهای محرک را قطع کنید

حواستان باشد که الکل و مواد روانگردان می توانند علایم شما را تشدید کنند. لذا لازم است در صورت داشتن اضطراب از مصرف این مواد پرهیز نمایید. با توجه به اثرات گذرای این ترکیبات در کاهش اضطراب مصرف این ترکیبات در زمان اضطراب می تواند به اعتیاد و مصرف بیش از حد این داروها منجر می شود.

غذای مناسب

گرسنگی می تواند اضطراب را افزایش دهد. اگر حملات اضطرابی دارید لازم است گرسنگی نداشته باشید.

ورزش

یکی از بهترین روش ها برای کاهش اضطراب ورزش است. ورزش با تغییر فرایندهای داخل مغزی می تواند باعث کاهش استرس و اضطراب گردد. به ویژه ورزشهای هوازی و گروهی بسیار کمک کننده هستند.

خواب مناسب

متأسفانه میزان اختلالات خواب در افراد مضطرب زیاد است و از سوی دیگر اختلال در خواب هم می تواند بیماریهای اضطرابی را افزایش دهد و تشدید نماید. خواب مناسب به ویژه خواب شبانه می تواند در بهبود اضطراب کمک کننده باشد.

مدیتیشن و کاهش استرس

یاد گرفتن روشهای کنترل استرس و مدیتیشن می توانند به کاهش اضطراب کمک کننده باشند.

افکار خود را بنویسید

در انتهای روز افکار خود و کارهایی که در طول روز داشتید را یادداشت کنید. این کار باعث می شود تا شما ذهنیات خود را بیرون بریزید و در طول شب و خواب با این افکار درگیر نباشید.

داشتن ذهنیات خوب

یادآوری و مرور خاطرات و حوادث ناگوار قدیمی می تواند موجب تشدید و پایداری اضطراب گردد. لازم است تا نشخوار ذهنی نداشته باشید. نشخوار ذهنی به معنی مرور مدام خاطرات ناخوشایند و درگیری مدام ذهنی با آن است.

داشتن افکار و یادآوری خاطرات خوب و خوشایند در کاهش اضطراب، اگرچه سخت ولی بسیار کمک کننده است.

اجتماعی باشید

ارتباط با افراد دیگر، حتی از طریق تلفن، چت و شبکه های اجتماعی می تواند در کاهش اضطراب کمک کننده باشد. افرادی که منزوی هستند و از گروههای اجتماعی پرهیز می کنند، اضطراب بیشتری خواهند داشت.

گروه درمانی

بودن در جمع افرادی که تفکرات مشابهی دارند، می تواند به احساس هم دردی و بهبود علایم کمک کند. صحبت با افرادی که احساسات مشابهی دارند و تجربیات مشابهی داشته اند می تواند به شما کمک کند.

از داروهای گیاهی و غیر استاندارد پرهیز کنید

بسیاری از داروهای گیاهی و اصطلاحاً سنتی با توجه به اینکه ترکیبات شیمیایی ناشناخته و محرک دارند ممکن است علایم شما را تشدید کنند. در مورد این داروها با پزشک خود مشورت نمایید.

اختلالات اضطرابی بسیار شایع، اذیت کننده و آزار دهنده هستند و می توانند به راحتی موجب اختلال در زندگی شوند. بسیاری از افراد متأسفانه در همان گام اول گیر می کنند و در صدد درمان و کنترل اضطراب نیستند. این امر می تواند موجب مزمن شدن بیماری و بدتر شدن اوضاع شوند. به همین دلیل آشنایی با این علایم و درمان آنها بسیار مهم است.