اسکن هسته ای قلب

اسکن هسته ای قلب برای این انجام می شود که مشخص شود آیا خون کافی به عضلات قلب شما می رسد یا نه؟ در این تست یک ماده رادیو اکتیو به خون شما تزریق می شود و با ردگیری آن توسط دستگاه اسکن هسته ای "دوربین گاما" (Gamma Camera) ، در دو مرحله استراحت و فعّالیّت، رسیدن ماده رادیواکتیو و به تبع آن خون به عضلات قلب شما بررسی می شود.

کاربرد اسکن هسته ای قلب

موارد استفاده

1- برای بررسی تنگی عروق کرونر: تنگی عروق قلبی و نرسیدن خون به آنها یا "  ایسکمی" زمانی ایجاد می شود که دیواره عروق کرونر (رگ های تغذیه کننده قلب) در اثر رسوب چربی شروع به ضخیم شدن ، سفت شدن و تجمع پلاک می کنند ، پدیده ای که به "آتروسکلروزیس" معروف است. در طول زمان تنگی ایجاد شده پیشرفت کرده و در نهایت می تواند به "سکته قلبی" و "سکته مغزی" منجر شود.

مشکلی که با تنگی عروق کرونر وجود دارد این است که در زمان انسداد نسبی و متوسط عروق کرونر ، قلب می تواند در حالت استراحت بدون هیچ علامت و مشکلی کار کند و تنها در حالتی که قلب تحت استرس و کار زیاد باشد ، علایم تنگی عروق کرونر آشکار شده و احساس شود.

یکی از بهترین روش ها برای ایجاد ایسکمی در زمان فعّالیّت و بررسی گرفتگی عروق قلبی ، اسکن هسته ای قلب است.

2- بررسی زنده بودن عضله قلبی:  گاهاً در بررسی بیماران قلبی با تشخیص نارسایی قلب مشخص می شود که قسمتی از عضله قلب فاقد انقباض است و در زمان فعّالیّت سایر قسمت های قلب حرکت نمی کند. برای افتراق این که این قسمت از عضله قلبی دچار آسیب دایمی شده و اصطلاحاً "نکروز" (Necrosis) است یا آسیب آن موقّت بوده و در اثر تنگی عروق قلبی است و با باز کردن آنها دوباره به فعالیت عادی برخواهد گشت ، اسکن هسته ای و تست از نوع تالیوم کمک کننده است.

هم جنین در بیمارانی که در حین انجام آنژیوگرافی مشخص می شود که یک یا چند تا از رگهای قلبی به صورت مزمن و کامل (100 درصد) مسدود شده است. در این مورد هم تصمیم گیری در مورد باز کردن آن رگ ، منوط به تعیین زنده بودن عضله ای است که از آن رگ قلب خون دریافت می کند.

3- هم چنین در بیمارانی که تنگی عروق کرونر اثبات شده دارند و تحت درمان دارویی هستند یا قبلا عمل جراحی قلب باز انجام داده اند یا استنت دارند ، هم در طول درمان و برای بررسی اثر داروها و پیشرفت بیماری از اسکن هسته ای قلب استفاده می شود.

 در این روش تصاویر به دست آمده از مرحله استراحت و مرحله فعالیت در کنار هم قرار گرفته و میزان ورود ماده رادیواکتیو در دو مرحله مقایسه می گردد.  

• اگر برداشت ماده رادیواکتیو در هر دو مرحله نرمال و یکسان باشد ، به معنی عدم وجود تنگی مهم است ، اگرچه تنگی های متوسط و کوچک می توانند وجود داشته باشند.
• اگر برداشت ماده در مرحله استراحت نرمال و در مرحله فعالیت کم باشد ، به معنی ایسکمی و تنگی عروق قلبی است.
• اگر برداشت ماده در هر دو مرحله کاهش یافته باشد ، نشانه مرگ سلول ها و نکروز است.

بر این اساس و البته با بررسی های دقیق تر و آنالیزهای کامپیوتری است که پزشک میتواند تشخیص بدهد چه منطقه ای از قلب ، احتمالا چه رگی و با چه شدتی دچار تنگی شده است.

ماده رادیواکتیو

نوع ماده رادیواکتیو در سالهای اخیر دچار تحول شده و مواد رادیواکتیو بهتر و کم خطرتری به وجود آمده اند.

قبلا برای تست اسکن هسته ای بیشتر از "تالیوم 201" (TL-201) استفاده می شد ولی امروزه بیشتر از "تکنسیوم-99" ( Tc-99) که تصاویر بهتر ایجاد می کند و اشعه کمتری هم دارد ، استفاده می شود. البته هنوز برای اهداف خاصی مانند تعیین زنده بودن عضله قلب (Viability) از تالیوم هم استفاده می شود.

روش انجام اسکن هسته ای قلب

(اگر قرار است اسکن هسته ای قلب با تست ورزش انجام شود ، تمام مراقبت ها و احتیاطات تست ورزش در این تست هم ، لازم است)

قبل از انجام تست

اگرچه اسکن هسته ای قلب احتیاج به آمادگی مهمی ندارد ولی لازم است قبل از انجام تست به این موارد توجه کنید:

هر مرحله از اسکن هسته ای قلب در حالت طبیعی دو ساعت طول می کشد. بهتر است نیم ساعت قبل از انجام اسکن در محل انجام تست باشید و در این نیم ساعت استراحت کرده و فعالیت بدنی مهمی نداشته باشید.

اسکن هسته ای می تواند در بیمارستان یا مراکز پزشکی هسته ای خارج از بیمارستان ، انجام شود.

 برای نظارت بر مراحل تست  حضور پزشک ، پرستار یا تکنسین مجرب کافی است.

لباس و پوشش

اگر قرار است تست شما با ورزش انجام شود ، برای انجام تست ورزش کفش مناسب پیاده روی و دویدن آرام ، بپوشید یا همراه داشته باشید.

برای انجام تست لازم است الکترودهای نوار قلب بر روی قفسه سینه و تنه فرد چسبانده شود. لذا بهتر است پیراهن راحت و گشاد پوشیده شود. اگر تمایل به تعویض لباس بعد از انجام ورزش دارید بهتر است آن را همراه داشته باشید.

در مورد آقایان موهای جلوی سینه نباید در حدی باشد که مانع چسبیدن الکترودهای نوار قلب شود.

ساعت ، تلفن همراه و زیورآلات مانع انجام تست است و نباید استفاده شود.

غذا و مایعات

برای انجام اسکن قلب از 4 ساعت قبل نباید غذا خورده شود و فقط می توانید از آب استفاده کنید.

مصرف غذاها و نوشیدنی های کافئین دار از 24 ساعت قبل نباید انجام شود مانند قهوه ، چای ، شکلات و نوشیدنی های انرژی زا.

برای افراد دیابتی و افرادی که باید از غذا یا داروی خاصی استفاده کنند ، باید طوری برنامه ریزی شود که در 4 ساعت قبل از تست غذا مصرف نکرده باشند.

داروها

قبل از انجام تست لازم است ، داروهایی که به دلایل پزشکی ، تقویتی یا تفننی استفاده می کنید ، به پزشک خود اطلاع دهید.

داروها و ترکیباتی که کافئین دارند به مدت 24 ساعت باید مصرف نشوند. برخی از داروهای کاهش وزن ، داروهای ضد درد و داروهای بدن سازی ، کافئین دارند.

اگرچه امروزه داروهای تئوفیلین و دی پیریدامول کمتر استفاده می شود ولی اگر شما از آنها استفاده می کنید حتما باید از 2 تا 3 روز قبل مصرف آنها را ، قطع کرده باشید.

اگر آسم دارید و از اسپری استفاده می کنید ، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. برای این که در این بیماران از ورزش یا داروهای خاصی برای ایجاد استرس باید استفاده شود.

برخی از داروهای قلبی با تست ورزش تداخل دارند. مثلا داروهای بتا بلوکر مانند پروپرانولول ، آتنولول ، متوپرولول ، بیزوپرولول و کارودیلول مانع افزایش ضربان قلب می شوند. همین طور داروهای کلسیم بلوکر مانند وراپامیل و دیلتیازم.  دارو های حاوی "نیتروگلیسرین" مانند نیتروکانتین ، دروکانتین ، ایزوسورباید و نیترات های زیر زبانی یا پوستی هم مانع انجام تست ورزش استاندارد خواهند شد. این داروها باید 24 ساعت قبل از تست قطع شوند. البته حتما قطع این داروها باید با اطلاع پزشک معالج باشد.

اگر انسولین یا داروهای دیابت مصرف می کنید ، لازم است با نظر پزشک خود مصرف آنها را به بعد از انجام اسکن قلب موکول نمایید. اگر شما قند خون خود را خودتان کنترل می کنید ، حتما دستگاه خود را همراه داشته باشید.

اگر شما حامله هستید ، از حامله نبودن خود مطمئن نیستید یا یکی از افرادی که قرار است با شما به محل انجام تست مراجعه نماید ، حتما به پزشک مرکز اطلاع دهید.

حین انجام تست

پروتکل مراکز مختلف برای انجام تست متفاوت است. در برخی از مراکز دو تست استراحت و فعالیت را در دو روز متفاوت انجام می دهند ولی در برخی دیگر هر دو تست در یک روز انجام می شود.

روش کار به این صورت است که مرحله اول تست در زمان استراحت و با تزریق مقدار کمی ماده رادیواکتیو انجام می شود. بعد از 15 تا 60 دقیقه بیمار در دستگاه اسکن هسته ای بنام "دوربین گاما" (Gamma Camera) قرار می گیرد تا اشعه گامای ساطع شده از قلب در مرحله استراحت، ثبت گردد.

معمولا 4 ساعت بعد (و در برخی مراکز روز بعد) مرحله استرس یا فعالیت انجام می گردد. و این بار ماده رادیواکتیو در اوج فعالیت بدنی تزریق می گردد. برای ایجاد استرس در قلب دو راه وجود داد:

1- انجام ورزش بر روی تردمیل. در این روش همانند تست ورزش و با رعایت اصول علمی تست ورزش و همراه با کنترل فشارخون و مونیتورینگ نوار قلب ، بیمار تا حد توان ورزش می کند.

2- برای بیمارانی که توان انجام ورزش و فعالیت بدنی را ندارند ، از داروهای تزریقی که اثر استرس ناشی از ورزش را در قلب تقلید می کنند ، استفاده می شود. داروهایی مانند "آدنوزین" (Adenosine) یا "دی پیریدامول" (Dipyridamole) که گشاد کننده عروق قلب هستند یا "دوبوتامین" (Dobutamine) که موجب افزایش ضربان قلب می گردند.

در هر دو روش ماده رادیواکتیو در اوج استرس قلب تزریق شده و بازهم 15 تا 60 دقیقه بعد بیمار مجددا داخل دستگاه اسکن (Gamma Camera) قرار می گیرد تا این بار تصاویر مرحله استرس ، ضبط گردند.

عوارض اسکن هسته ای قلب

اگر بیمار توسط پزشک ارزیابی شده باشد و مراقبت های لازم حین اسکن هسته ای قلب به عمل آید ، عوارض تست بسیار کم خواهد بود.

برخی از عوارض تست مربوط به بیماری قلبی است که تست به منظور آن انجام می شود. مانند درد سینه حین فعالیت بدنی یا تزریق ماده گشادکننده رگ قلب یا آریتمی های مهم که می توانند دلیل انسداد مهم عروق قلبی باشند.

ولی بیشترین عوارض اسکن هسته ای مربوط به داروهایی است که حین تست برای افرادی که قادر به فعالیت نیستند ، استفاده می شوند. دی پیریدامول و آدنوزین می توانند موجب عوارض زیر بشوند:

1. درد سینه و احساس فشار روی قلب

2. طپش قلب

3. برافروختگی و احساس گرمای زیاد

4. قرمز شدن پوست صورت و بدن

5. سرگیجه و سیاهی رفتن چشم ها

6. تنگی نفس و خس خس کردن ریه. اگر شما آسم دارید و از داروهای آسم و اسپری استفاده می کنید ، حتما قبل از تست به پزشک خود اطلاع دهید.

7. و اسهال .

نگرانی مهم در مورد اسکن هسته ای قلب ، استفاده از ماده رادیواکتیو و اشعه ناشی از آن است.

کل اشعه ای که در یک تست به بدن می رسد ، 11 میلی سیورت است. این یعنی سه برابر اشعه ای که یک فرد در طولزندگی عادی خود در مدت یک سال ، دریافت می کند. این میزان از اشعه خطری برای بدن ندارد و موجب افزایش سرطان یا دیگر عوارض ناشی از اشعه ، نمی شود.

بعد از تست

بعد از اتمام تست و اگر درد سینه ، سرگیجه و علایم مهم قلبی نداشتید ، می توانید از محل تست خارج شوید ، در غیر این صورت حتما به اپراتور تست اطلاع دهید.

اگر شما زندگی بدون فعالیت بدنی داشته باشید شاید تا یکی دو روز بعد از تست احساس کوفتگی در عضلات یا سوزن سوزن شدن در پاها و نوک انگشتان داشته باشید که مهم نیست. لیکن اگر درد سینه یا علایم شدیدتری داشتید حتما باید به پزشک خود اطلاع دهید.

اگرچه میزان اشعه موجود در ماده رادیواکتیو تکنسیوم قابل چشم پوشی است ولی برخی از مراکز توصیه می کنند تا 6 ساعت بعد از انجام تست از دیگران به ویژه اطفال زیر دو سال حداقل چند متر فاصله داشته باشید.

تفسیر اسکن هسته ای

 در این روش تصاویر به دست آمده از مرحله استراحت و مرحله فعالیت در کنار هم قرار گرفته و میزان ورود ماده رادیواکتیو در دو مرحله مقایسه می گردد.  

• اگر برداشت ماده رادیواکتیو در هر دو مرحله نرمال و یکسان باشد ، به معنی عدم وجود تنگی مهم است ، اگرچه تنگی های متوسط و کوچک می توانند وجود داشته باشند.
• اگر برداشت ماده در مرحله استراحت نرمال و در مرحله فعالیت کم باشد ، به معنی ایسکمی و تنگی عروق قلبی است.
• اگر برداشت ماده در هر دو مرحله کاهش یافته باشد ، نشانه مرگ سلول ها و نکروز است.

بر این اساس و البته با بررسی های دقیق تر و آنالیزهای کامپیوتری است که پزشک میتواند تشخیص بدهد چه منطقه ای از قلب ، احتمالا چه رگی و با چه شدتی دچار تنگی شده است.

اسکن قلب اگرچه تست مهمی است و اطلاعات بسیار زیادی از وضعیت و سلامت قلب و عروق به دست می دهد ولی تفسیر نتایج آن به تنهایی و بدون در نظر گرفتن بیمار و علایم و رسک فاکتورهای وی صحیح نیست.

در برخی از بیماران با نتایج منفی یا مثبت تست می توان با اطمینان در مورد اینکه بیماری دارند یا ندارند ، صحبت کرد ولی در برخی دیگر شاید لازم باشد تست در زمان دیگری تکرار شود یا از سایر روش های تشخیصی برای تایید نتیجه اسکن قلب استفاده نمود.

دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من