تست ورزش

تست ورزش (یا تست تحمل ورزش) قلب ، برای بررسی پاسخ قلب و بدن به فعالیت بدنی است که در یک شراط کنترل شده انجام می شود. این تست به وسیله تردمیل یا دوچرخه ثابت و بیشتر برای تشخیص تنگی عروق کرونر قلب مورد استفاده قرار می گیرد.

هدف از تست ورزش

این تست برای ارزیابی سلامت سیستم قلب و عروق به کار می رود. کارکرد قلب و عروق در حالت استراحت و پایه اندازه گیری شده و با اعداد و شرایط به دست آمده در حداکثر میزان ورزش مقایسه می شود. اگرچه بیشترین کاربرد این تست برای تشخیص انسداد عروق کرونر قلب است ولی برای بررسی سلامت قلب در بیماری های دیگری هم می توان ار آن استفاده نمود.

کاربرد تست

ایسکمی زمانی ایجاد می شود که دیواره عروق کرونر (رگ های تغذیه کننده قلب) در اثر رسوب چربی شروع به ضخیم شدن ، سفت شدن و تجمع پلاک می کنند ، پدیده ای که به "آتروسکلروزیس" معروف است. در طول زمان تنگی ایجاد شده پیشرفت کرده و در نهایت می تواند به "سکته قلبی" و "سکته مغزی" منجر شود.

مشکلی که با تنگی عروق کرونر وجود دارد این است که در زمان انسداد نسبی و متوسط عروق کرونر ، قلب می تواند در حالت استراحت بدون هیچ علامت و مشکلی کار کند و تنها در حالتی که قلب تحت استرس و کار زیاد باشد ، علایم تنگی عروق کرونر آشکار شده و احساس شود.

تست ورزش شامل فاکتورهای متعددی است که هر کدام از آنها می تواند در تشخیص انسداد کمک کننده باشد:

• علایم بالینی بیمار: در حین انجام تست ورزش اگر استرس ورزشی موجب شروع ایسکمی قلب گردد ، علایم به صورت درد سینه و تنگی نفس توسط بیمار احساس می شود. این علایم در هر مرحله ای که شروع شوند ، می توانند دلیلی بر اثبات وجود تنگی عروق کرونر و تعیین شدت آن باشند.
• سطح اکسیژن خون: زمانی که ایسکمی مهم قلبی وجود داشته باشد ، میزان اکسیژنی که به قلب می رسد کاهش خواهد یافت و سلول های قلبی احساس خفگی خواهند کرد. هم چنین اگر ایسکمی قلب منجر به اختلال عملکرد قلب شود ، میزان مصرف اکسیژن و تحویل دی اکسیدکربن در بدن و ریه ها دچار اشکال می گردد.
• اندازه گیری تعداد ضربان قلب و فشارخون: به دو هدف صورت می گیرد. یکی برای تعیین میزان استرس و فشار کاری که به قلب و سیستم گردش خون بدن وارد شده است. و دیگری برای تعیین سطحی از فعالیت که علایم و نشانه های تنگی عروق کرونر قلب ظاهر می شوند.
• نوار قلب: در کنار علایم ناشی از تنگی عروق کرونر ، تغییرات نوار قلب و شدت این تغییرات هم در تشخیص تنگی عروق کرونر و هم در تعیین شدت و میزان تنگی کمک کننده است. در برخی از بیماران تغییرات نوار قلب بدون احساس علایم توسط بیمار یا فبل از احساس علایم ، ایجاد می شود و می تواند به تشخیص بیماری منجر شود.

تست ورزش علاوه بر تشخیص تنگی عروق کرونر می تواند در مورد شدت بیماری هم کمک کننده باشد. به عنوان مثال تغییر هر کدام از فاکتورهای ذکر شده در بالا ، اگر سریع تر یا با شدت بیشتری ایجاد شود ، نشانگر بیماری شدیدتر و گرفتگی عروق کرونر گسترده تر باشد.

 محدودیت های تست ورزش

علیرغم کمک به تشخیص یا رد کردن وجود بیماری های ایسکمیک قلب و تنگی عروق کرونر ، تست ورزش محدودیت های مهمی دارد که باید به آن توجه کرد:

1. طبق گزارشات انجمن قلب آمریکا، حساسیت این تست در بهترین شرایط ، 68 درصد و ویژگی این تست در بهترین شرایط ، 77 درصد است.  حساسیت تست یعنی مثبت شدن و قدرت تشخیص مواردی که بیماری دارند و ویژگی تست یعنی منفی شدن و قدرت رد کردن بیماری در افرادی که سالم هستند.  پس نتایج تست ورزش می تواند با موارد مثبت و منفی کاذب زیادی همراه باشند و تفسیر تست در کنار سایر علایم بیمار است که به پزشک در تشخیص یا رد کردن بیماری کمک می کند. لذا به نتایج فقط تست ورزش نباید اکتفا کرد.
2. این تست قدرت تشخیص پلاک های آتروسکلروزی فعال و مستعد پاره شدن را ندارد. بسیاری از تنگی ها و پلاک های آتروسکلروزی عروق کرونر هستند که هنوز به حد کافی موجب تنگی عروق کرونر و ایجاد علایم در زمان انجام تست ورزش نیستند ولی مستعد عارضه دار شدن و پارگی و ایجاد حمله و سکته قلبی هستند. تست ورزش به دلیل عدم وجود تنگی مهم در این بیماران منفی گزارش می شود ، در حالی که این پلاک ها بعد از مدتی می توانند موجب حمله قلبی بشوند.
3. تست ورزش قادر به تعیین نوع رگ مبتلا ، تعداد رگ های مبتلا و محل انسداد رگ قلب نیست. برای تعیین این موارد بعد از مثبت شدن تست ورزش ، باید آنژیوگرافی عروق کرونر انجام شود.
4. آخرین محدودیت تست ورزش به کیفیت دستگاه تست ورزش ، کیفیت نوار قلب و تفسیر علایم بیمار و تغییرات نوار قلب مربوط می شود.

البته بیمارانی که قادر به راه رفتن یا ورزش نیستند ، طبیعتا نمی توانند از این تست استفاده کنند مانند بیمارانی که از مشکلات مفصلی رنج می برند یا شکستگی دارند یا سایر بیماری های عضلانی و استخوانی دارند. اگرچه امکان تست ورزش با دوچرخه های دستی هم وجود دارد ولی نتایج آن قابل اعتماد نیست.

در برخی از بیماران هم به دلیل وجود تغییراتی در نوار قلب مانند بلوک قلبی (LBBB , RBBB) و علایم فشارخون بالا شاید استفاده از تست ورزش زیاد کمک کننده نباشد.

در این قبیل از بیماران باید از سایر روش های تشخیصی مانند اسکن هسته ای قلب استفاده نمود.

قبل از انجام تست ورزش

اگرچه تست ورزش احتیاج به آمادگی مهمی ندارد ولی لازم است قبل از انجام تست به این موارد توجه کنید:

تست ورزش در حالت طبیعی نیم ساعت طول می کشد ولی بهتر است نیم ساعت قبل از انجام تست در محل انجام تست ورزش باشید و در این نیم ساعت استراحت کرده و فعالیت بدنی مهمی نداشته باشید.

تست ورزش می تواند در بیمارستان ، کلینیک و حتی در مطب انجام شود.

 برای نظارت بر مراحل تست  حضور پزشک ، پرستار یا تکنسین مجرب کافی است.

دستگاه تست ورزش زیاد پیچیده نیست و شامل تردمیل ، دستگاه نوار قلب ، فشارسنج و دستگاه پالس اکسیمتری برای تعیین میزان اکسیژن خون بدن.

لباس و پوشش

برای انجام تست ورزش کفش مناسب پیاده روی و دویدن آرام ، بپوشید یا همراه داشته باشید.

برای انجام تست لازم است الکترودهای نوار قلب بر روی قفسه سینه و تنه فرد چسبانده شود. لذا بهتر است پیراهن راحت و گشاد پوشیده شود. اگر تمایل به تعویض لباس بعد از انجام ورزش دارید بهتر است آن را همراه داشته باشید.

در مورد آقایان موهای جلوی سینه نباید در حدی باشد که مانع چسبیدن الکترودهای نوار قلب شود.

ساعت ، تلفن همراه و زیورآلات مانع انجام تست ورزش است و نباید استفاده شود.

غذا و مایعات

برای تست ورزش از 4 ساعت قبل نباید غذا خورده شود و فقط می توانید از آب استفاده کنید.

مصرف غذاها و نوشیدنی های کافئین دار از 24 ساعت قبل نباید انجام شود مانند قهوه ، چای ، شکلات و نوشیدنی های انرژی زا.

برای افراد دیابتی و افرادی که باید از غذا یا داروی خاصی استفاده کنند ، باید طوری برنامه ریزی شود که در 4 ساعت قبل از تست غذا مصرف نکرده باشند.

داروها

قبل از انجام تست لازم است ، داروهایی که به دلایل پزشکی ، تقویتی یا تفننی استفاده می کنید ، به پزشک خود اطلاع دهید.

داروها و ترکیباتی که کافئین دارند به مدت 24 ساعت باید مصرف نشوند. برخی از داروهای کاهش وزن ، داروهای ضد درد و داروهای بدن سازی ، کافئین دارند.

برخی از داروهای قلبی با تست ورزش تداخل دارند. مثلا داروهای بتا بلوکر مانند پروپرانولول ، آتنولول ، متوپرولول ، بیزوپرولول و کارودیلول مانع افزایش ضربان قلب می شوند. همین طور داروهای کلسیم بلوکر مانند وراپامیل و دیلتیازم.  دارو های حاوی "نیتروگلیسرین" مانند نیتروکانتین ، دروکانتین ، ایزوسورباید و نیترات های زیر زبانی یا پوستی هم مانع انجام تست ورزش استاندارد خواهند شد. این داروها باید 24 ساعت قبل از تست قطع شوند. البته حتما قطع این داروها باید با اطلاع پزشک معالج باشد.

اگر انسولین یا داروهای دیابت مصرف می کنید ، لازم است با نظر پزشک خود مصرف آنها را به بعد از انجام تست ورزش موکول نمایید. اگر شما قند خون خود را خودتان کنترل می کنید ، حتما دستگاه خود را همراه داشته باشید.

اگر شما آسم دارید و از اسپری استفاده می کنید ، حتما موقع تست ورزش همراه داشته باشید.

انجام تست ورزش ...

قبل از تست

در ابتدای تست ورزش تعداد 10 عدد الکترود سیمی به ناحیه جلوی قلب ، و تنه چسبانده می شود. این ها برای ثبت نوار قلب حین ورزش است و در حین ورزش هم نباید جدا شده یا شل شوند. در برخی مراکز با یک نوار کش مانند آنها را ثابت می کنند. لازم است اولین نوار قلب در زمان استراحت جهت مقایسه ، گرفته شود.

 فشارسنج به یکی از بازوهای بیمار وصل شده و فشارخون پایه بیمار اندازه گیری و ثبت می گردد.

دستگاه پالس اکسی متر برای اندازه گیری اکسیژن خون به یکی از انگشت ها متصل می شود.

یک آموزش کوتاه در مورد نحوه راه رفتن روی تردمیل ، مراحل آن و اظهار علایم قلبی در صورت پیدایش ، توسط اپراتور صورت می گیرد.

حین تست

با شروع تست لازم است شما روی تردمیل راه بروید. هر تست ورزشی پروتکل خاص خودش را دارد ولی در اغلب موارد یک دقیقه اول برای گرم شدن بیمار است. بعد از آن هر سه دقیقه سرعت دستگاه و شیب دستگاه تغییر می کند و لازم است در هر مرحله فشارخون و نوار قلب بیمار توسط اپراتور کنترل گردد.

شما باید هر زمان که احساس ناراحتی داشتید و هرگونه علایم مانند درد سینه ، تنگی نفس ، احساس سرگیجه ، سردرد شدید ، احساس تهوع و طپش قلب را به اپراتور اطلاع دهید.

بهتر است حین تست از دستگیره ها و میله ای دستگاه استفاده نکنید ، چون احتمال دارد بر نتایج تست اثر بگذارد.

طول مدت تست بستگی به نوع تست ورزش دارد. تست ورزش دو نوع است:

1. تست ماکزیمم (Maximal Exercise Test): این تست برای تشخیص بیماری به کار می رود و معمولا تا زمانی که بیمار علامت مهمی نداشته باشد ، تا حداکثر توان بیمار و زمانی که می تواند ادامه دهد ، ادامه پیدا می کند. البته در حین تست با مشاهده تغییرات مهم در نوار قلب و فشارخون بیمار هم تست توسط اپراتور قطع خواهد شد.
   
2. تست ساب ماکزیمم (Sub-Maximal Test): این تست در اغلب موارد بعد از بیماری های مهم قلبی و برای ارزیابی توان قلبی بیمار انجام می شود و معمولا تا زمان رسیدن به 70 تا 80 درصد حداکثر ضربان قلب یا پیدایش علایم توسط بیمار ادامه پیدا می کند.
3. تست محدود به علایم (Symptom Limited Test): این تست بعد از سکته قلبی در بیمارانی که آنژیوگرافی نشده اند و برای تعیین شدت بیماری و لزوم انجام آنژیوگرافی صورت می گیرد و تا زمان پیدایش علایم بیمار ادامه پیدا می کند و با شروع علایم قطع می گردد.

بعد از تست

بعد از تصمیم به قطع تست لازم است به مدت سه دقیقه با شدت کمتری (Cool down) ، روی تردمیل راه بروید و بعد از آن به مدت 10 تا 15 دقیقه دراز بکشید. در این حالت هم معمولا تا 5 دقیقه نوار قلب و فشارخون بیمار کنترل می شود و اگر به مرحله نرمال و قابل قبول رسیده بود ، تست به اتمام می رسد.

بعد از اتمام تست و اگر درد سینه ، سرگیجه و علایم مهم قلبی نداشتید ، می توانید از محل تست خارج شوید ، در غیر این صورت حتما به اپراتور تست اطلاع دهید.

اگر شما زندگی بدون فعالیت بدنی داشته باشید شاید تا یکی دو روز بعد از تست احساس کوفتگی در عضلات یا سوزن سوزن شدن در پاها و نوک انگشتان داشته باشید که مهم نیست. لیکن اگر درد سینه یا علایم شدیدتری داشتید حتما باید به پزشک خود اطلاع دهید.

عوارض تست ورزش

تست ورزش اگر با رعایت اصول علمی و تحت نظر کادر مجرب درمانی باشد ، معمولا عارضه مهمی ندارد.

مهم ترین عوارض تست مربوط به بیماری قلبی زمینه ای است ، مانند تنگی شدید عروق کرونر ، تنگی دریچه های قلب و آریتمی های قلبی که احتمال دارد با تست ورزش تشدید شده و علامتدار شود.

تفسیر تست ورزش

تست ورزش اگرچه تست مهمی است و اطلاعات بسیار زیادی از وضعیت و سلامت قلب و عروق به دست می دهد ولی تفسیر نتایج آن به تنهایی و بدون در نظر گرفتن بیمار و علایم و رسک فاکتورهای وی صحیح نیست.

در برخی از بیماران با نتایج منفی یا مثبت تست می توان با اطمینان در مورد اینکه بیماری دارند یا ندارند ، صحبت کرد ولی در برخی دیگر شاید لازم باشد تست در زمان دیگری تکرار شود یا از سایر روش های تشخیصی برای تایید نتیجه تست ورزش استفاده نمود.

دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من