تست پی تی (PT, INR)

وارفارین داروی ضدّ انعقاد بسیار قوی است که از سالها قبل برای رقیق کردن خون از آن استفاده می شود. بسیاری از بیماریهای داخلی و قلبی که با افزایش انعقاد خون همراه هستند، با این دارو درمان می شوند. در بحث قلب افراد با بیماریهای دریچه قلب و افراد با آریتمی های خاص احتیاج به این دارو دارند.

مهمترین فاکتورهای انعقادی در بدن انسان، پروتئین های انعقادی هستند که از کبد تولید می شوند. این فاکتورهای انعقادی که به ۱۳ عدد می‌رسند، به ترتیب در بدن انسان فعال می شوند تا در نهایت رشته‌های فیبرین یا لخته خون را ایجاد نمایند. از آنجایی که تنظیم مقدار و دوز مصرفی وارفارین به دانستن میزان رقیق بودن خون بستگی دارد، لازم است با استفاده از برخی آزمایشات خون به دوز مؤثر این دارو پی ببریم.

تست آزمایشگاهی پی تی PT، برای بررسی میزان رقیق شدن خون به دنبال مصرف داروهای ضدّانعقادی مورد استفاده قرار می گیرد. افرادی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند میزان عدد پی تی خون آنها در اثر رقیق شدن خون، افزایش پیدا خواهد کرد. این عدد را می توان به عنوان معیاری از شدّت رقیق شدن خون و برای تنظیم دوز و میزان مصرف داروی رقیق کننده مورد استفاده قرار داد.

تقریباً تمام انواع داروهای رقیق کننده خون موجب افزایش عدد پی تی PT خون می شوند ولی این آزمایش در اغلب موارد برای اندازه گیری اثربخشی و مؤثر بودن قرص "وارفارین" مورد استفاده قرار می گیرد.

چه کسانی باید آزمایش PT انجام دهند؟

 تمام افرادی که از داروی وارفارین استفاده می کنند باید به صورت دوره ای تست PT انجام دهند. این افراد عبارتند از:

1. افراد با سابقه DVT یا لخته خون در سیاهرگهای پا

2. افراد با سابقه آمبولی ریه

3. افراد با تشکیل لخته خون داخل بطن چپ

4. افراد با لخته خون داخل عروق بدن مانند آئورت یا عروق محیطی

5. افرادی که دریچه های فلزی قلبی دارند

6. برخی از بیماران با دریچه های بیولوژیک قلبی

7. افراد با آریتمی های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی

8. افراد با تنگی دریچه میترال قلب و بزرگی دهلیز چپ

9. افراد با ترومبوز داخل عروق مغزی

بسته به نوع بیماری و با تصمیم پزشک معالج برای بسیاری از این بیماران از داروی رقیق کننده خون بنام "وارفارین" استفاده می شود. مهمترین ابزار اندازه گیری اثر وارفارین در بدن انسان، انجام آزمایش PT است.

چه زمانی آزمایش PT لازم است؟

بعد از شروع داروی وارفارین ۳ تا ۵ روز طول می کشد تا اثر رقیق کنندگی دارو در خون ظاهر شود و عدد PT معمولاً از روز سوّم تا پنجم بعد از شروع دارو به حدّ مورد نظر می رسد. به همین دلیل لازم است افراد در ۳ تا ۵ روز اوّل شروع داروی وارفارین از سایر داروهای رقیق کننده تزریقی مانند "هپارین" یا "انوکساپارین" استفاده نمایند. در برخی از افراد که متابلیسم داروی وارفارین در آنها متغیر است، رقیق شدن خون شاید با چند روز تأخیر صورت پذیرد. بعد از شروع اثر دارو در خون و رسیدن به عدد PT مورد نظر، لازم است به ترتیب سه روز بعد، یک هفته بعد، دو هفته بعد و یک ماه بعد مجدداً آزمایش PT تکرار شود. در هر نوبت از این آزمایش ها اگر عدد PT خون کمتر یا بیشتر از محدوده تعیین شده برای بیمار بود، لازم است اندازه و دوز وارفارین توصیه شده تغییر نماید و براساس تغییر دوز دارو، شاید لازم باشد مجدداً آزمایش PT انجام شود. بعد از تعیین دوز مؤثر وارفارین و رسیدن به محدوده مورد نظر PT، لازم است هر ماه آزمایش PT انجام شده و میزان مصرف داروی وارفارین براساس آن تنظیم گردد. 

INR چیست؟

 آزمایش PT با استفاده از کیت هایی انجام می شود که از موّاد طبیعی لایه های داخلی روده درست می شوند. این کیت ها بسته به روش تهیّه و کارخانه ای که تولید می شوند می توانند نتایج متفاوتی از عدد PT را نشان دهند و این متغیّر بودن آزمایش با توجّه به استفاده از کیت های مختلف در آزمایشگاههای مختلف می تواند موجب اختلال در تنظیم داروی وارفارین گردد. به همین دلیل در کنار آزمایش PT  بیمار که از نمونه خون بیمار انجام می شود، تست PT کنترل به صورت همزمان با استفاده از نمونه های استاندارد صورت میگیرد. عدد PT  بیمار و عدد PT نمونه استاندارد با استفاده از یک نمودار و جدول بین المللی به یک عدد ثابت تبدیل می شود که "نسبت نرمال شده بین المللی" یا "INR" نام دارد. این عدد به معنی شدّت رقیق شدن خون بوده و عدد آن در آزمایشگاههای مختلف و با استفاده از کیت های آزمایشگاهی مختلف، یکسان است و می توان بعنوان عددی ثابت به آن استناد کرد. به همین دلیل همواره در کنار آزمایش PT، عدد INR هم عنوان می شود و بیشتر این عدد است که مبنای درمان است تا عدد خالص PT.

عدد PT و INR چگونه باید باشند؟

PT نرمال در افرادی که از داروی وارفارین یا سایر داروهای رقیق کننده خون استفاده نمی کنند، در حدود ۱۳ ثانیه است. در افرادی که وارفارین مصرف می کنند انتظار می رود عدد PT حداقل ۱۸ و حداکثر ۲۴ ثانیه تنظیم گردد. البتّه همانطور که عنوان شد عدد PT بسته به کیت مورد استفاده و شرایط آزمایش می تواند متغیر باشد و به همین دلیل بیشتر از INR استفاده می شود.

INR نرمال در شرایط بدون مصرف دارو عدد " ۱ " است. در افرادی که وارفارین مصرف می کنند بسته به نوع بیماری انتظار می رود عدد INR از ۲ تا ۳  یا از ۲.۵ تا ۳.۵ تنظیم گردد. این میزان هدف به نوع بیماری و شرایط بالینی بیمار بستگی دارد.

تغییرات PT چگونه درمان می شود؟

 یکی از مهمترین دغدغه های پزشکان و بیماران تغییرات آزمایش PT و INR است.

اگر عدد آزمایش کمتر از حد مورد انتظار باشد لازم است با توجه به روند آزمایشات قبلی و نحوه مصرف دارو توسط بیمار مدیریت شود. در اغلب موارد با رعایت بهتر و دقیق تر داروی وارفارین و با تکرار آزمایش مشکل برطرف می شود. ولی اگر سطح آزمایش خیلی پایین باشد یا بیمار علامتدار باشد لازم است در کنار افزایش دوز وارفارین و تا زمان رسیدن مجدد به سطح PT  مناسب از داروهای تزریقی مانند هپارین یا انوکساپارین استفاده کرد.

اگر PT و INR بیشتر از مقدار مورد انتظار باشد، لازم است بسته به علایم بیمار و میزان عدد آزمایش خون بیمار تحت نظر باشد و بعد از چند روز آزمایش وی تکرار شود. در افرادی که خونریزی دارند لازم است از داروهای تزریقی مانند FFP و  ویتامین K استفاده کرد تا علایم بیمار کنترل شود.