آیا بیماری عروق کرونری، صرفاً تنگی عروق قلبی است؟

صد سال قبل از این مهمترین علت مرگ و میر انسانها بیمارهای عفونی مانند ذات الریه و اسهال بود. در طول سالهای بعد از آن با تولید آنتی بیوتیک و پیشرفت های علمی رفته رفته از میزان بیماری های عفونی کاسته شد به طوریکه میانگین عمر انسانها از حدود 50 سال به 75 سال افزایش پیدا کرد. با این تغییر در طول عمر انسانها و هم چنین تغییر سبک زندگی از حالت فعال به زندگی کم تحرک و ماشینی میزان و نوع بیماریهای انسانها هم تغییر پیدا کرد به طوریکه امروزه مشکل اصلی سلامتی انسانها عبارت است از بیماریهای غیر واگیردار مانند دیابت ، فشارخون ، چربی خون بالا و بیماریهای قلبی و عروقی. در حال حاضر شایعترین علت بیماریها و مرگ و میر انسانها چه مرد و چه زن ، عبارت است از بیماریهای قلبی و عوارض آن. تصور کلی که از بیماریهای قلبی در ذهن افراد وجود دارد تنگی عروق کرونر قلبی و انسداد رگهای قلبی است. اگرچه این مطلب درست است ولی دربرگیرنده تمام واقعیت ها در مورد بیماریهای عروق کرونری نیست. لذا لازم است نگرش ما در مورد بیماریهای عروق قلبی و روش های درمان آن تغییر کند.

آیا بیماری عروق کرونر فقط به معنی تنگی عروق قلبی است؟

مهمترین اتفاقی که در جریان بیماری عروق کرونر ایجاد می شود ، عبارت است از رسوب چربی خون در لایه داخلی رگهای بدن. ذرات ریز چربی خون به ویژه کلسترول ، در اثر عوامل مختلفی در زیر لایه داخلی رگهای قلب و همچنین سایر رگهای بدن رسوب می کنند. این رسوب چربی که به پدیده "آتروسکلروزیس" معروف است به دو روش می تواند باعث ایجاد علایم قلبی و بیماریهای قلبی گردد.

1- ایجاد تنگی شدید و سد کردن جریان خون

اگر میزان رسوب چربی به حدی باشد که باعث تنگی بیشتر از 70 درصد سطح مقطع عروق قلبی گردد ، می تواند مانع رسیدن خون کافی به عضلات مهم قلب مانند بطن چپ شود که این امر به ویژه در زمان فعالیت بدنی که قلب احتیاج به انقباض بیشتری دارد می تواند به درد قلب و ایسکمی منجر شود.

2- پاره شدن ناگهانی پلاک چربی و ایجاد لخته خون

در مواقعی اتفاق می افتد که رسوب چربی خون در حدی نیست که بتواند مانع جریان خون شود و به همین دلیل فرد بیمار هم در زمان فعالیت فاقد ناراحتی و درد قلبی است ولی پلاک چربی به صورت ناگهانی پاره می شود و محتویات داخل آن به صورت کلسترول و سلول های التهابی وارد جریان خون می شوند که این امر می تواند باعث تشکیل لخته خون داخل رگ قلب و انسداد ناگهانی آن شود. قطع ناگهانی جریان خون به عضلات قلبی می تواند به حمله حاد قلبی و اصطلاحا " سکته قلبی" منجر شود.

آیا باز کردن تنگی عروق کرونر با استنت یا عمل جراحی به معنی بهبودی کامل بیماری کرونر است؟

امروزه روش های مختلفی برای برطرف کردن انسداد های شدید عروق کرونری ابداع شده است مانند استفاده از بالون و استنت که به صورت کم تهاجمی و از راه پوست صورت می گیرد و هم چنین استفاده از عمل جراحی بای پس عروق قلب. در هر دو روش تنگی های مهم ( بیشتر از 70 درصد) عروق کرونر قلب باز شده یا با استفاده از عروق سالم ، بای پس می شوند تا علایم بیمار به صورت درد سینه و تنگی نفس بهبود یابد.

نکته قابل توجه این که اگرچه میزان درد سینه افراد با تنگی عروق قلبی بعد از باز کردن آنها بهتر می شود ولی در مطالعات متعدد علمی که با استفاده از تعداد زیادی از بیماران انجام شده است ، استفاده از این روشها نتوانسته اند آنطور که مورد انتظار است موجب افزایش طول عمر بیماران شوند یا اینکه بتوانند از میزان حملات قلبی مهم در آینده کم کنند!!  در یک مطالعه بزرگ علمی که اخیراً منتشر شد ، بیماران به دو گروه بزرگ تقسیم شدند و در یک گروه برای باز کردن تنگی عروق کرونر آنها از روشهای درمانی مانند استنت و عمل جراحی استفاده شد ولی گروه دوم صرفاٌ با استفاده از دارو و تغییر سبک زندگی تحت درمان قرار گرفتند. بعد از پنج سال از شروع مطالعه میزان مرگ و میر و طول عمر در هر دو گروه براببود و تفاوتی نداشت. به راستی چرا اینگونه است و روش درست درمان تنگی عروق قلبی چیست؟

آتروسکلروز یک بیماری سیستمیک است نه بیماری موضعی!

علت ایجاد تنگی عروق چیست؟

علت اصلی پیدایش تنگی عروق بدن ، رسوب چربی خون به ویژه کلسترول در جدار عروق بدن است. عواملی که باعث رسوب دادن چربی خون در عروق می شوند عبارتند از:

دیابت قندی و بالا بودن میزان قند خون

فشار خون بالا

بالا بودن کلسترول خون به ویژه نوع LDL آن

تغذیه ناسالم و مصرف مواد قندی و چربی بیش از حد نیاز بدن

عدم تحرک کافی و انجام ندادن ورزش منظم

مصرف سیگار و دخانیات

و علل دیگری مانند جنس مذکر ، داشتن سابقه خانوادگی قوی و مصرف برخی از داروها.

از بررسی لیست بالا مشخص می شود که اغلب عوامل ایجاد کننده تنگی عروق کرونر و رسوب چربی خون در بدن ، بیماریهای منحصر به قلب نیستند بلکه تمام بدن را شامل می شوند. به عنوان مثال کسی که بیماری دیابت دارد یا فشار خون بالای درمان نشده دارد ، این بیماری در سراسر بدن وی فعال است و عملکرد آن محدود به قلب و عروق کرونر قلب نیست. لذا وقتی که یک فرد بیماری رسوب چربی خون یا آتروسکلروز دارد این بیماری یک بیماری سیستمیک و مربوط به کل بدن است. لذا اگر یک فرد دارای تنگی مهم داخل عروق کرونر است این بیماری مربوط به یک قسمت از عروق کرونر وی نمی شود و در اغلب بیماران تنگی های گسترده و پراکنده ای را در تمام بستر عروقی قلب و حتی عروق غیر قلبی ، می توان مشاهده کرد.

علت ادامه خطر بیماری قلبی بعد از باز کردن عروق قلبی چیست؟

به دو دلیل بعد از استنت قلبی یا عمل جراحی قلب باز ، احتمال تکرار حوادث قلبی و عود بیماری قلبی وجود دارد:

اول اینکه در زمان تعبیه استنت قلبی یا عمل بای پس عروق تنگ قلب ، صرفا نواحی با شدت تنگی زیاد ( بیش از 70 درصد مقطع رگ ) درمان می شوند و برای سایر نواحی قلب که دارای تنگی های کمتر از آن هستند ، کاری صورت نمی گیرد. اگرچه تنگی های مهم عروق قلبی منشا اصلی علایم بیماران و عامل مهم ایجاد حمله های حاد قلبی هستند ولی تعداد قابل توجهی از حملات قلبی می توانند در تنگی های متوسط و حتی خفیف عروق کرونر اتفاق بیفتند و چون تعداد این نوع از تنگی های عروق قلبی و پلاک های چربی خون قابل توجه است لذا بعد از عمل جراحی قلب هم احتمال ایجاد تنگی مجدد و بروز حملات قلبی وجود دارد.

نکته دوم و مهمتری که وجود دارد ، احتمال ایجاد بیماری های جدید عروق کرونری بعد از درمان آنهاست. افرادی که به دلیل تنگی عروق کرونر تحت درمان قرار می گیرند ، احتمال دارد در سالهای بعد ، از محل تنگی های قبلی یا در سایر قسمت های عروق کرونری دچار بیماری و تنگی مجدد گردند.

درمان تنگی عروق کرونر توجه به ریشه های ایجاد بیماری است

تا زمانی که عوامل ایجاد کننده بیماری عروق قلبی و آتروسکلروز از بین نرفته باشند ، حتی با از بین بردن کامل پلاکهای چربی بدن ، بازهم امکان تکرار بیماری و تشدید آن وجود دارد. به عنوان مثال اگر فردی که دیابت دارد ، در صدد کنترل آن نباشد یا فردی که فشار خون بالا دارد ، آن را درمان و کنترل نکند ، هر لحظه احتمال ایجاد تنگی جدید در عروق کرونری و تشدید بیماری قبلی وجود دارد. لذا با برطرف کردن تنگی عروق کرونر این افراد - حتی با بهترین روشهای درمانی - بازهم این افراد در معرض بیماری مجدد تنگی عروق قلبی و حملات قلبی هستند.

برای درمان بیماری سیستمیک باید درمانهای سیستمیک انجام داد

در مورد درمان تنگی عروق کرونر صرف استفاده از استنت یا عمل قلب برای درمان آن ، اوج ساده انگاری است. تنگی عروق کرونر قلب یک بیماری مربوط به تمام بدن بوده و راه کنترل و درمان آن استفاده از روش های سیستمیک و کنترل عوامل خطر ایجاد کننده آن است.

روش کنترل پدیده رسوب چربی خون در بدن چیست؟

1- تغییر شیوه زندگی

تغییر سبک زندگی شاید اولین و مهم ترین قدم در درمان تنگی عروق قلبی باشد.تا زمانی که یک فرد به رفتارهای پرخطر قبل از بیماری قبلی خود ادامه دهد ، همچنان با خطر ایجاد بیماری جدید و تشدید بیماری فعلی روبرو خواهد بود. در کنار این داشتن سبک زندگی ناسالم می تواند موجب کاهش اثر درمانهای دیگر مانند داروهای کنترل دیابت ، فشار خون بالا و جربی خون گردد. لذا لازم است به عنوان اولین و مهم ترین قدم موارد زیر به صورت جدی دنبال گردند:

قطع سیگار و دخانیات

رعایت رژیم غذایی سالم با تکیه بر رژیم های گیاهی و کم کالری

داشتن فعالیت بدنی مناسب

کاهش مصرف نمک

کاهش وزن و رسیدن به محدوده وزنی سالم

کاهش استرس های متعدد مانند استرس هاس شغلی ، اجتماعی و خانوادگی

2- برطرف کردن و کنترل عوامل خطر بیماری قلبی

 وقت آن رسیده است که افراد با بیماری قلبی یا افرادی که در معرض ایجاد بیماری های قلبی هستند ، نگرش خود را به تنگی عروق کرونر قلب و بیماریهای قلبی تغییر دهند. واقعیت این است که بدون تغییر عوامل زمینه ای بیماری قلبی و بدون برطرف کردن عوامل خطر تنگی عروق کرونر قلب ، صحبت از کنترل و درمان بیماری قلبی شاید درست نباشد. بسیاری از افراد از این که مشخص بشود دیابت دارند یا به بیماری فشار خون بالا مبتلا هستند ، واهمه دارند. این ترس و اضطراب از بیماری موجب می شود تا این افراد درصدد درمان و کنترل بیماریهای زمینه ای ایجاد کننده بیماری های قلبی هم نباشند. بیماری هایی مانند فشار خون بالا ، دیابت قندی و بالا بودن کلسترول خون در مراحل اولیه به راحتی و با استفاده از روش های بسیار ساده ای قابل کنترل و درمان هستند ولی اگر درمان نشوند می توانند به بیماری های مهمی مانند سکته های قلبی و مغزی و نارسایی کلیه منجر شوند.

لذا لازم است هم برای پیشگیری و هم بعد از درمان تنگی عروق کرونری این عوامل خطر به صورت منظم پایش شده و در صورت وجود درمان شوند.

3- استفاده از داروها

داروها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از ایجاد آتروسکلروز و کاهش خطر ایجاد حملات قلبی دارند. اغلب این داروها نشان داده شده که حتی می توانند باعث کمتر شدن شدت تنگی عروق کرونری قلب هم بشوند. مهمترین این داروها عبارتند از:

آسپیرین

تقریبا تمام افراد با بیماری عروق قلبی و حتی افرادی که در معرض خطر بالایی برای پیدایش بیماری قلبی در آینده هستند ، باید در طول عمر خود از آسپیرین استفاده نمایند. مصرف آسپیرین نقش بسیار مهمی در کاهش خطر ایجاد حملات قلبی و کاستن از شدت آنها دارد.

استاتین ها

این دسته از داروها مانند آتوروستاتین و رزووستاتین در وهله اول برای کاستن از میزان چربی خون به ویژه نوع بد آن یعنی LDL  مورد استفاده قرار گرفتند. ولی بعدا مشخص شد که این دسته از داروها بغیر از کم کردن میزان کلسترول خون دارای خواص مفید متعددی مانند کاستن از میزان التهاب عروق بدن و کم کردن قدرت تشکیل لخته خون هم برخوردارند. لذا در اغلب مطالعات مصرف طولانی مدت آنها با کاهش شیوع بیماریهای قلبی و افزایش طول عمر بیماران همراه بوده است.

سایر داروها

در کنار این داروها ، لازم است داروهایی که برای کنترل فشارخون و کنترل دیابت هم توصیه شده اند ، به صورت منظم و تحت نظر پزشک معالج ادامه پیدا کند.

پاراگراف آخر

مهمترین راه کنترل بیماریهای قلبی و تنگی عروق کرونر تغییر شیوه زندگی ، کم کردن از عوامل خطر قلبی و مصرف داروهای ضروری است. در کنار این اقدامات در برخی از شرایط خاص و ادامه درد سینه افراد لازم است از روش های درمانی دیگری مانند استنت و عمل قلب باز هم استفاده نمود.