برای سالها معلوم نبود که آیا باز ماندن فورامن اووال در قلب یک یافته فیزیولوژیک و بی اهمیّت است یا یک بیماری مادرزادی قلب که می تواند زمینه ساز عوارض مهمّ و جدّی مانند سکته مغزی باشد. این موضوع در طول سالهای گذشته مورد بحث و مطالعه فراوان بوده است و امروزه رابطه PFO با برخی از بیماریها آشکار شده است. PFO یک شکاف کوچک در محل اتصال دو لبه فوقانی و تحتانی دیواره بین دهلیز راست و چپ قلب است. این سوراخ در دوران جنینی برای عبور خون بند ناف به سمت دهلیز چپ تشکیل می شود و ساعاتی بعد از بدنیا آمدن نوزاد هم بسته می شود. این شکاف در 25 درصد افراد بعد از تولد باز می ماند و این ارتباط بین دو دهلیز راست و چپ قلب می تواند منشأ برخی از بیماریها و عوارض بعدی باشد.

فورامن اووال

البته از 25درصد افراد با PFO تنها 5 تا 6 درصد آنها دارای شکاف باز در قلب خود هستند و اغلب موارد PFO در حالت طبیعی روی هم خوابیده اند و در شرایط خاص مانند مانور والسالوا که در هل دادن اجسام، برداشتن وزنه های سنگین و زور دادن زیاد انجام می شود، این سوراخ به صورت موقت باز می شود. به همین دلیل است که شاید یک فرد در بررسی قلبی و اکوی قلب مشخص شود که PFO دارد ولی دچار عوارض آن نشده باشد.  

PFO به چه روش بیماری ایجاد می کند؟

 برای بیماری زایی PFO چندین مکانیسم بیان شده است که هر کدام از آنها می توانند زمینه ساز بیماریهای خاصی در قلب و اعضای خارج از قلب باشند.

تشکیل لخته خون

این بیماری مانند یک شکاف در دیواره بین دو دهلیز است و می تواند دارای طول متغیری از چند میلی متر تا سانتی متر داشته باشد. این شکاف طولانی مانند تونلی است که خون می تواند در آن به دلیل سرعت جریان کم، دچار لخته شود. بسیاری از عوارض PFO در اثر تشکیل لخته خون ایجاد می شود و تصور بر این است که لخته خون در لبه های این شکاف یا در تونل مرکزی آن تشکیل می شود و بعد از آن وارد جریان خون می شود.

آمبولی پارادوکس

سیاهرگ های عمقی پا و دریچه های لانه کبوتری آنها، مناسب ترین محل در بدن انسان برای تشکیل لخته های خون هستند. در طول زندگی انسان بارها و بارها لخته های کوچک در سیاهرگهای عمقی پا ایجاد می شوند که می توانند از محل خود جدا شده و در مسیر جریان خون به سمت قلب حرکت کنند. این لخته های خون تا زمانی که داخل سیستم سیاهرگی هستند قادر به ایجاد علایم و انسداد جریان خون نیستند و در اغلب موارد بعد از ورود به قلب راست و سیستم گردش خون ریوی ، توسط آنزیمهای داخل عروق حل شده و از بین می روند.

اگر نقصی در دیواره داخل قلبی وجود داشته باشد، مانند ASD، VSD یا PFO، این لخته های خون می توانند از سمت راست قلب وارد سمت چپ قلب و گردش خون اعضای بدن شوند. آمبولی این لخته ها به اعضای بدن موجب قطع ناگهانی جریان خون اعضای بدن و از بین رفتن موقّت یا دایمی عملکرد آن عضو خواهد شد. عضو مبتلا می تواند عروق مغزی، عروق چشم، احشای بدن و روده ها، کلیه ها و حتّی رگهای دست و پا باشد. این پدیده یعنی عبور لخته های خون از سمت راست قلب به سمت چپ آن، از طریق سوراخ ها و مسیرهای ارتباطی داخل قلب، اصطلاحاً "آمبولی پارادوکس" نام دارد که منشأ بسیاری از موارد ایسکمی و سکته های اعضای بدن است.

هیپوکسی

خون داخل حفرات سمت راست قلب، اصطلاحاً خون کثیف و فاقد اکسیژن کافی است. اکسیژن و مواد غذایی این خون توسط اعضای بدن برداشت شده است و باید برای تصفیه و اکسیژن گیری به سمت ریه ها حرکت کند. برعکس خون داخل حفرات سمت چپ قلب، خونی روشن و دارای اکسیژن فراوان است که از ریه ها می آید و قرار است با پمپاژ بطن چپ وارد شریان آئورت و گردش خون سیستمیک گردد. این دو نوع گردش خون به دلیل دیواره محافظ بین دو سمت قلب با یکدیگر مخلوط نمی شوند.

در افرادی که PFO دارند، بسته به اندازه و باز بودن آن، خون سمت راست و چپ قلب با یکدیگر مخلوط می شوند. ورود خون بدون اکسیژن سمت راست به بدن می تواند موجب ضعف و بیحالی شود. برخی از پزشکان معتقدند ضعف و سرگیجه های گذرا به ویژه در زمان ایستادن می تواند ناشی از PFO باشد.

بیماریهای مرتبط با PFO

 با توجه به مطالب گفته شده امروزه مشخص شده است که داشتن PFO می تواند با برخی از بیماریهای مهم ارتباط داشته باشد. اگرچه هنوز این رابطه جای بحث دارد و مطالعات بیشتری در این مورد در حال انجام هستند.

سکته مغزی

 میزان PFO در افرادی که سکته مغزی می کنند بسیار بیشتر از افراد عادی است و همینطور میزان بروز سکته مغزی در افراد با PFO بیشتر از افراد فاقد آن است. از سوی دیگر مطالعات جدید نشان داده اند که در افراد با حملات گذرای مغزی، TIA و سکته دایمی مغزی، CVA بستن PFO می تواند تا 50درصد موارد جلوی تکرار حملات بعدی را بگیرد. به همین دلایل به احتمال زیاد رابطه مستقیمی بین PFO و حملات مغزی وجود دارد و لازم است افراد با سکته مغزی که PFO دارند، برای بستن آن اقدام کنند.

انفارکتوس و سکته سایر اعضا

 اگرچه سکته مغزی یکی از اتفاقات مهم و ناتوان کننده زندگی است، ولی سایر اعضای بدن هم در معرض خطر هستند. چشم، دست و پا، روده ها و حتی خود قلب هم در معرض آمبولی و سکته های ناشی از آمبولی پارادوکس هستند.

میگرن

 افرادی که میگرن دارند، قبل از سردرد دچار حملاتی از دیدن نور، جرقه یا حالات عصبی گذرا می شوند که اصطلاحاً "اورا" Aura نام دارند. گمان می رود این حملات در افراد با PFO شیوع بالایی داشته باشد. اینکه به چه میزان میگرن و حملات سردرد آن با PFO رابطه دارند و تا چه حدی درمان PFO می تواند از این حملات کم کند، مشخص نیست. اعتقاد بر این است که وارد شدن خون فاقد اکسیژن به مغز یا آمبولی تکه های کوچک لخته خون عامل این علایم هستند.

ایستادن ناراحت!

 برخی از افراد در حالت نشسته یا دراز کشیده سالم هستند ولی به محض ایستادن دچار حالتهایی از ضعف، بیحالی و حتی افت فشار خون می شوند. برخی از افراد هم با پیدا کردن این علایم میزان اشباع اکسیژن خونشان افت پیدا می کند. تصور می شود مقدار زیادی از این علایم مربوط به باز بودن شکاف بین دهلیزی قلب یا همان PFO باشد. به هرحال توصیه می شود افراد با این علایم به ویژه افراد با هیپوکسی به دنبال ایستادن، از نظر وجود PFO بررسی شوند اگرچه این موضوع هنوز به بررسی بیشتر نیاز دارد.