نارسایی قلب و علایم آن

 به صورت ساده و خلاصه مهم ترین وظیفه قلب رساندن خون کافی به اعضای بدن براساس نیاز آنها است . قلب به شکل یک پمپ فعال خون تیره و خالی از اکسیژن و مواد غذایی را از سر و گردن ، دستها و پاها و سایر اعضای بدن تحویل گرفته ، آن را برای اکسیژن گیری به سمت ریه و برای برداشت مواد غذایی به سمت دستگاه گوارش فرستاده و پس از آن ، خون پر از اکسیژن و مواد غذایی را برای استفاده مغز و سایر اعضای بدن مجددا در بدن به گردش در می آورد.

برای انجام درست و منظم این کار لازم است اجزای مختلف قلب به صورت درست و هماهنگ با یکدیگر کار کنند. این اجزا عبارتند از:

عضله قلب: که به صورت 4 حفره مجزا از هم است. دهلیز راست و چپ و بطن راست و چپ.

دریچه های قلب: شامل 4 دریچه آئورت ، میترال ، تری کوسپید و پولمونر.

عروق کرونر قلب: که وظیفه خون رسانی به عضله قلب را بر عهده دارند.

سیستم الکتریکی قلب: که وظیفه تولید و انتقال جریان الکتریکی قلب را بر عهده دارند.

پرده های اطراف قلب به نام پریکارد

ریشه عروق اصبی بدن شامل شریان آئورت و شریان ریوی.

اختلال عملکرد هر کدام از این اجزا یا ناهماهنگی در کارکرد آنها با یکدیگر موجب اختلال در فعالیت نرمال قلب می شود و باعث می شود تا قلب نتواند به وظیفه اصلی اش که رساندن خون به اعضای بدن است ، عمل کند. این حالت را اصطلاحا "نارسایی قلب" (Heart Failure, HF) می نامند.

علل نارسایی قلب

اختلال عملکرد هر کدام از اجزای قلبی که در بالا اشاره شد ، می تواند به نارسایی قلب منجر شود.

•   از دست دادن عضله قلب:عضله سالم قلب در اثر سکته قلبی ، ایسکمی قلب ، تنگی عروق تغذیه کننده آن ، مصرف بیش از حد الکل ، شیمی درمانی ، کمبود مواد تغذیه ای مانند ویتامین ب و سلنیوم و  مسمومیت با برخی مواد سمی به صورت موقت یا دایم آسیب می بیند. آسیب عضله قلب موجب کاهش قدرت پمپاژ قلب خواهد شد.
•  فشارخون بالا: فشارخون بالا بعد از چند سال به ویژه اگر خوب درمان نشده باشد ، یکی از علل شناخته شده نارسایی قلب است. فشارخون بالا هم می تواند با افزایش ضخامت دیواره قلب موجب سفتی عضله قلب و ممانعت از پر شدن قلب در زمان استراحت شود و هم می تواند در دراز مدت باعث خستگی و ضعف سلول های قلبی و اختلال در بیرون دادن خون از قلب شود.
•  بیماری های دریچه های قلب: تنگی دریچه های قلبی ، همچنین نارسایی آنها یکی از علل شناخنه شده نارسایی قلب است. بیماری دریچه های قلب اگر درمان نشوند می توانند موجب آسیب به عضله قلب و نارسایی آن شوند.
•  تنگی عروق کرونر قلب:انسداد عروق کرونر هم می تواند به صورت ناگهانی با ایجاد سکته قلبی و همچنین در دراز مدت با تنگی تدریجی و کمبود خونرسانی به عضلات قلب موجب ضعف آنها و اشکال در پر و خالی شدن قلب از خون بشود. باز کردن رگ مسدود شده بعد از مدتی موجب بازیابی و بهبود مجدد عملکرد عضلات قلبی خواهد شد.
• اختلال در سیستم تولید و انتشار جریان الکتریکی تحریک قلب:  اختلال در ریتم طبیعی قلب به صورت کاهش ضربان قلب ، افزایش نامتناسب ضربان قلب ، بلوک های شاخه ای راست و چپ قلب و هم چنین انقباض نامتقارن و غیر قرینه قسمت های مختلف قلب می تواند موجب نارسایی قلب گردد.
• صدمه به پرده های اطراف قلب:لایه پریکارد در اطراف قلب قرار دارد و در حالت طبیعی تداخلی با عملکرد قلب در زمان باز و بسته شدن ندارد. بیماری های پریکارد به صورت تجمع مایع داخل آن و ایجاد فشار روی قلب و هم چنین سفتی بیش از حد پرده های اطراف قلب و ممانعت از باز شدن آن می توانند نارسایی قلب ایجاد نمایند.
• کاردیومیوپاتی ها: این اختلالات مربوط به بیماری عضلات قلب هستند و عموما زمینه ژنتیکی و ارثی دارند. در این بیماری ها عضله قلب دچار تغییرات ساختاری به صورت ضخامت بیش از حد "کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک" (Hypertrophic Cardiomyopathy, HCM) ، سفتی بیش از حد عضله قلب "کاردیومیوپاتی تحدیدی" (Restrictive Cardiomyopathy, RCM) ، گشادی بیش از حد عضله قلب "کاردیومیوپاتی دیلاته" (Dilated Cardiomyopathy, DCM) می شوند. البته انواع دیگری از این نوع بیماری های قلبی هم هستند ولی برایند همه آنها نارسایی پیشرونده قلبی است.
•  میوکاردیت: عفونتهای زیادی هستند که می توانند به قلب حمله کنند. التهاب عضله قلب در اثر عفونت و سایر بیماری های التهابی بدن موجب نارسایی عضله قلب می شود. این التهاب اگرچه در بسیاری از موارد موقتی بوده و به صورت کامل برطرف می شود ولی در برخی موارد می تواند به نارسایی شدید و مزمن قلبی هم منجر شود.

انواع نارسایی قلب

نارسایی قلب  یک عبارت کلی است که انواع مختلفی دارد و به روش های گوناگون روی می دهد.

• نارسایی قلب می تواند به صورت حاد و ناگهانی ایجاد شود (Acute HF) ،مانند عفونت های قلب یا سکته قلبی. یا اینکه مزمن بوده و در دراز مدت موجب نارسایی قلبی گردد مانند فشارخون بالا ، تنگی عروق کرونر قلب یا بیماری های دریچه ای (Chronic HF).
  
• بسیاری از موارد نارسایی قلب در بیمارانی روی می دهد که قبلا هم نارسایی قلب داشته اند ولی تحت درمان بوده و بیماری آنها با دارو و سایر مراقبت ها کنترل شده بوده است. این بیماران در اثر عواملی مانند عدم مصرف داروهای قلب یا رژیم غذایی مجددا علایم نارسایی قلبی را پیدا می کنند (Acute Decompensated HF).  البته در یک سوم بیماران هم نارسایی قلبی به صورت اولیه و در قلبی که قبلا سالم بوده است روی می دهد (Denovo HF).
• نارسایی قلب در برخی موارد کاملا گذرا و موقتی است و با برطرف شدن عامل اولیه ، همه چیز به شرایط نرمال قبلی بر می گردد ولی در بضی از بیماران می تواند دایمی باشد یا پس از حمله اولیه قسمتی از عملکرد قلب بهبودی پیدا نماید و درصدی از آن برای همیشه باقی بماند.

کسر جهشی قلب یا Ejection Fraction, EF به چه معناست؟

EF بطن چپ که خلاصه شده عبارت انگلیسی LV Ejection Fraction است ، به معنی درصدی از خون داخل قلب در حال استراحت است که با انقباض قلب از آن خارج می شود و به صورت غیر مستقیم نشان دهنده کفایت و قدرت انقباض عضلات قلب است. به عنوان مثال اگر 100 سی سی خون داخل قلب باشد و با انقباض قلب 60 سی سی آن از قلب خارج شود ، EF این قلب 60 درصد خواهد بود.

در افراد نرمال ، به صورت میانگین 140 سی سی خون در زمان استراحت داخل قلب وجود دارد که با انقباض قلب نرمال ، حدود 70 تا 80 سی سی آن وارد بدن می شود. لذا مقدار EF  در قلب نرمال بین 55 تا 70 درصد می تواند باشد (7-/+62 درصد).

با در نظر گرفتن EF نارسایی قلب به دو گروه تقسیم می شود:

1. یک گروه افرادی هستند که عضله قلب سالم و حتی قوی هم دارند مانند افراد با فشارخون بالا یا افراد مسن. در این افراد EF نرمال است ولی به دلیل حجم قلب کوچک مقدار خون کمی در زمان استراحت در قلب وجود دارد لذا حتی با انقباض نرمال هم مقدار خون کمی به بدن می رسد. به این گروه اصطلاحا :نارسایی قلب با EF نرمال" (HFpEF) یا "هف پف" می گویند.

2. گروه دوم افرادی هستند که خون کافی وارد قلب آنها می شود ولی قدرت عضلانی کافی برای خارج کردن خون از قلب را ندارند یعنی EF  بیماران این گروه کم شده است ( کمتر از 50 درصد). به این بیماران اصطلاحا "نارسایی قلب با EF پایین" (HFrEF) گفته می شود.

علایم نارسایی قلب

چه زمانی شک کنیم که نارسایی قلب داریم؟ علایم مرتبط با نارسایی قلب عبارتند از:

1. تنگی نفس در زمان فعالیت بدنی

2. احساس ضعف

3. خستگی و عدم توان انجام کار

4. ادم و تورم در بدن به ویژه در پاها

5. تنگی نفس به دنبال دراز کشیدن

6. بیدار شدن با احساس خفگی و تنگی نفس شدید در نیمه شب

7. طپش قلب و ضربان قلب بالا

8. احساس ضربان در گردن

9. برچسته شدن سیاه رگ های صورت و گردن در حالت نشسته

10. تعریق زیاد با فعالیت کم بدنی

اگر شما یک یا چند مورد از این علایم را دارید ، حتما برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه نمایید. البته نارسایی قلب مزمن در مراحل اولیه می تواند به دلیل کم بودن میزان فعالیت بدنی فرد یا تطابق اولیه قلب با نارسایی ( جبران نارسایی ) بدون علامت باشد و به صورت اتفاقی در زمان بررسی برای سایر علایم قلبی تشخیص داده شود. 

شاید لازم باشد پزشک بعد از گرفتن شرح حال و معاینه قلب و ریه و سایر ارگان های بدن تست های تشخیصی بیشتری انجام دهد.

نوار قلب: برای بررسی بیماری های زمینه ای قلب

عکس قفسه سینه: که برای مشاهده اندازه قلب و حفرات آن انجام می شود. هم چنین علایم تجمع مایع در اطراف ریه در عکس قفسه سینه دیده می شود.

اکوکاردیوگرافی: شاید بتوان گفت که بهترین و دقیق ترین روش برای تشخیص نارسایی قلب ، تعیین شدت آن و بررسی علل ایجاد کننده آن ، انجام اکوکاردیوگرافی قلب است.

اسکن هسته ای قلب: اگر پزشک به تنگی عروق کرونر قلبی به عنوان عامل ایجاد کننده نارسایی قلب مشکوک شود ، از اسکن هسته ای برای تایید آن استفاده خواهد کرد. البته می توان از تست ورزش و استرس اکو هم برای این منظور استفاده نمود.

کاتتریسم و آنژیوگرافی کرونر: در شرایطی که همراه با نارسایی قلب علایمی مانند درد قفسه سینه وجود داشته باشد یا در نوار قلب و تست های اولیه سایر یافته های انسداد عروق قلبی مشاهده شود ، انجام آنژیوگرافی بسیار کمک کننده خواهد بود.

در کنار این تست ها انجام آزمایش خون از نظر بررسی میزان قند خون ، چربی خون ، عملکرد کلیه و کبد و سایر تست های مرتبط با نارسایی قلبی ضروری است.

درمان نارسایی قلب

          [مراجعه کنید به صفحه: درمان نارسایی قلب]

          [مراجعه کنید به صفحه: داروهای نارسایی قلب]

مهمترین درمان نارسایی قلب ، برطرف کردن عامل زمینه ای و پدید آورنده آن است مگر اینکه علت خاصی برای آن وجود نداشته باشد مانند اختلالات ژنتیکی و ارثی. البته در مواردی که علت مشخصی برای نارسایی قلب وجود دارد ، برطرف کردن عامل زمینه ای در مراحل اولیه کمک کننده است و بعد از ایجاد و پیشرفت نارسایی قلب شاید برطرف کردن آن عامل زمینه ای دیگر موثر نباشد مانند فشارخون بالا ، سکته قلبی یا بیماری های دریچه ای قلب.

بعد از تشخیص بیماری اولین قدم توصیه به رعایت رژیم غذایی و تغییر شیوه و سبک زندگی است. از جمله مصرف حداقل نمک و سدیم ، عدم مصرف الکل ، ترک سیگار ، داشتن تغذیه سالم و انجام فعالیت های بدنی مناسب.

مصرف دارو یکی از روش های لازم و بسیار مفید برای درمان نارسایی قلب و بهبود علایم ناشی از آن است. بیماران نارسایی قلبی بسته به شدت بیماری و نوع علایم بیمار شاید لازم باشد همزمان از چندین دارو استفاده نمایند.

اگر علیرغم درمان دارویی علایم بیمار بهبودی نداشته باشد یا نارسایی قلبی پیشرفت نماید شاید لازم باشد از برخی وسایل کمک قلبی مانند پیس میکرهای سه حفره ای"CRT" و دستگاه "ICD" استفاده کرد. البته در مراحل پیشرفته تر از دستگاه های کمک قلبی و نهایتا از پیوند قلب هم می توان استفاده نمود.