نمک دریا! خوب، بد، زشت

اخیرا با توجه به افزایش تبلیغات طب سنتی و طب اسلامی، اسم نوع خاصی از نمک بنام "نمک دریا" بیشتر از قبل به گوش می خورد و در اکثر سایت ها و منابع خبری و حتی اخیرا در صدا و سیما تبلیغات گسترده ای در جهت مصرف این نوع از نمک به جای نمک عادی صورت می گیرد. حتی در برخی موارد این امر فراتر از مقایسه با نمک عادی بوده، به طوری که اخیرا بحث های زیادی در خصوص مفید بودن نمک دریا برای انواع بیماری ها از جمله فشار خون بالا و بیماری های قلبی هم مطرح می شود که این امر در تضاد با توصیه های رایج برای مضر بودن نمک برای بیماران قلبی و فشارخون بالا است.

نمک دریا چیست؟

نمک دریا حاصل تبخیر آب دریاهاست. روش استاندارد تولید نمک دریا به این صورت است که آب تمیز اقیانوس یا دریا در حوضچه های خاصی وارد شده و پس از تبخیر، باقی مانده آن که شامل نمک و سایر املاح موجود در آب دریا است به عنوان نمک دریا مورد استفاده قرار می گیرد. نمکی که به این روش به دست می آید از نظر ظاهری تیره تر از نمک معدنی است و رنگ آن بسته به ترکیبات یا آلودگی های آب دریا یا دریاچه استفاده شده، از خاکستری تا قرمز متفاوت است. لیکن از نظر ترکیبات معدنی ماده موثره هر دو نوع نمک همان "کلرید سدیم" است با این تفاوت که در نمک دریا میزان سدیم مختصری کمتر بوده و به جای آن میزان املاح دیگر مانند نیترات، پتاسیم و برخی از فلزات بیشتر است.

مهم ترین استفاده نمک دریایی در لوازم آرایشی و مصارف صنعتی است با این حال چند سالی است که برای استفاده از آن به عنوان نمک خوراکی هم بسیار تبلیغ شده و خواصی مانند جلوگیری از کم آبی بدن و تعادل مایعات، بهبود عملکرد مغز، ماهیچه و سیستم عصبی، حمایت از سلامت گوارشی، افزایش جذب مواد مغذی و شادابی پوست، برایش عنوان می شود. گفته می شود که نمک های دریایی باکیفیت به طور معمول حاوی مواد معدنی بیشتری بوده و از آن ها در آیورودا، طب چینی و طب سنتی بسیار استفاده می شود. با همین خواص ادعا می شود که آن را با نمک سفره جایگزین کنید و غذاهایتان را به جای نمک با آن مزه دار کنید.

نمک سفره که همان نمک معدنی است هم در اصل منشا دریایی دارد و در اثر رسوب نمک دریاهای قدیمی به صورت نمک معدنی درآمده است. این نوع نمک علاوه از خلوص بالایی که دارد، عموما تصفیه شده و فاقد خاک  و آلودگی های دیگر است. علاوه بر آن امروزه به دلیل کمبود برخی عناصر کمیاب مانند "ید" این ترکیبات به نمک مصرفی خانواده ها اضافه می شود تا از بروز بیماری های مهمی مانند "گواتر" جلوگیری کند.

نکته مهمی که در مورد نمک دریایی وجود دارد، نحوه تولید و کیفیت آن است. قابل توجه این که امروزه بیشتر نمک های دریایی از آب دریاچه ها و دریاهای نزدیک به مناطق مسکونی و به جای خشکاندن آب دریاهای آزاد، از رسوبات کف رودخانه ها و آبگیرها تهیه می شود و نمک بدست آمده از این آب ها با توجه به سرازیر شدن پساب های خانگی و صنعتی حاوی مقادیر بسیار زیادی فلزات سنگین و مواد شیمیایی زیان آور و سرطان زا است. اگر نمک دریا به صورت اصولی تهیه نشود، انواع ناخالصی ها از جمله مواد نامحلول مانند شن، ماسه، خاک، گچ، مواد محلول سخت از جمله کلسیم و منیزیم و فلزات سنگین مانند سرب، جیوه، آرسنیک و کادمیوم می تواند در آن پیدا شده و این ناخالصی ها و آلودگی ها می توانند عوارض نامطلوبی در دستگاه گوارش، کبد، کلیه ها و ریه ایجاد کنند.

در حال حاضر به گفته کارشناسان بهداشتی، هیچ نوع نمک دریایی استاندارد و تایید شده در ایران وجود ندارد و نمک های دریایی که در عطاری ها و فروشگاه ها عرضه می شود، غیرمجاز و غیرقانونی است و می تواند صدمات جبران ناپذیری به سلامت افراد وارد نماید. دلیل این مضر بودن هم این است که فاضلاب صنایع و کارخانجات متعدد به آب دریا سرازیر شده و نمک های موجود در دریا به انواع فلزات سنگین آلوده می شود. حتی رنگ این نمک ها برخلاف تصور ما سفید نبوده و به رنگ قرمز کم رنگ دیده می شود. 

نمک دریایی غیراستاندارد، علاوه بر داشتن ناخالصی ها، دارای میزان کم ید و حتی فاقد ید است که نیاز روزانه به ید را تامین نمی کند. همچنین نمک دریایی قادر به تامین مقدار کلسیم و منیزیم مورد نیاز بدن نیست. میزان اضافه شده ید به نمک معدنی و تصفیه شده، موجب کاهش ابتلا به گواتر و به دنبال آن باعث پیشگیری از عقب ماندگی جسمی و ذهنی و سقط جنین خواهد شد در حالی که مصرف نمک دریایی باعث سرطان، گواتر، عقب ماندگی ذهنی و جسمی و سقط جنین می شود. این ضرر با توجه به این که میزان مصرف نمک در جامعه ایرانی دو تا سه برابر استاندارد جهانی است و احتمال آلودگی با مواد مضر موجود در نمک دریایی بیشتر است، در افرادی که زیاد نمک مصرف می کنند بیشتر دیده می شود. به ویژه که مصرف زیاد نمک دریایی توسط برخی از افراد که خود را متخصص طب سنتی و طب اسلامی می دانند، توصیه می شود و این افراد انسان های سالم و حتی بیماران قلبی و فشارخون را تشویق به مصرف بیشتر نمک دریایی میکنند با این توجیه که خیر و شفا در نمک دریایی وجود دارد. باید عرض کنم که ماده موثره هر نوع نمکی همان کلرید سدیم است که ترکیب آن در انواع نمک ها تفاوتی نمی کند لذا جدای از بحث آلودگی ها و استاندارد نبودن نمک دریایی، مصرف زیاد هر نوع نمکی می تواند موجب ایجاد بیماری قلبی و تشدید آن گردد.  

لذا با توجه به مطالب ارایه شده توصیه اول من به همه افراد سالم و افرادی که دارای بیماری قلبی و فشارخون بالا هستند، کاهش شدید مصرف نمک - از هر نوع که باشد- است. در مرحله بعد حتما از نمک تصفیه شده و غنی شده از املاح معدنی کمیاب مانند ید و کلسیم استفاده نمایید. اخیرا با توجه به ارزان بودن نمک دریایی در ایران که از منابع آبی غیرسالم تولید میشود، از آن به وفور در موارد صنعتی مانند تولید چیپس سیب زمینی و مواد غذایی بسته بندی شده استفاده می شود. لذا توصیه اکید ما عدم استفاده از غذا و نمکی است که از منشا و سلامت آن اطلاع ندارید.