متفورمین یکی از داروهای مهمّ در درمان دیابت است که در کنار تغذیه و ورزش به عنوان درمان اولیّه و اصلی دیابت در نظر گرفته می شود. با توجّه به شیوع بالای مصرف این دارو به دوزهای توصیه شده دارو اشاره خواهیم کرد.

👈 بیشتر بدانیم: آشنایی با متفورمین 🔗

متفورمین در داروخانه ها به دو شکل وجود دارد؛ متفورمین عادی و متفورمین آهسته رهش. هر دو شکل متفورمین یک دارو هستند، اما به روش های مختلف مصرف می شوند. 

متفورمین استاندارد باید دو یا سه بار در روز مصرف شود. توصیه می شود که بیماران آن را با وعده های غذایی برای کاهش درد معده و روده که از عوارض جانبی دارو است، میل کنند. 

متفورمین آهسته رهش برای مصرف یک بار در روز ساخته شده است و باید در شب مصرف شود، با شام. این نحوه مصرف می تواند به کاهش سطح گلوکز بالا در طول شب کمک نماید.

دوز معمول بزرگسالان برای دیابت نوع۲

قرص عادی

دوز اولیه: ۵۰۰ میلی گرم خوراکی دو بار در روز یا ۸۵۰ میلی گرم خوراکی یک بار در روز

افزایش دوز: افزایش ۵۰۰ میلی گرم در هفته یا ۸۵۰ میلی گرم هر ۲ هفته در صورت تحمل

دوز نگهدارنده: ۲۰۰۰ میلی گرم در روز در دوزهای منقسم

حداکثر دوز: ۲۵۵۰ میلی گرم در روز

قرص طولانی رهش

دوز اولیه: ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم خوراکی یک بار در روز

تیتراژ دوز: افزایش ۵۰۰ میلی گرم در هفته در صورت تحمل

حداکثر دوز: ۲۰۰۰ میلی گرم در روز

تغییر دارو از عادی به قرص طولانی رهش:

  • بیمارانی که داروی عادی یا همان رهش سریع دریافت می کنند می توانند با همان دوز کل روزانه (تا ۲۰۰۰ میلی گرم در روز) داوی خود را به داروی طولانی رهش تغییر دهند.

نکات مهمّ

  • متفورمین، اگر منع مصرف نداشته باشد، باید به عنوان اولین خط درمانی برای کنترل دیابت نوع ۲ در نظر گرفته شود.
  • داروی عادی یا با رهش فوری: در دوزهای منقسم ۲ تا ۳ بار در روز همراه با غذا مصرف شود. به آرامی دارو را افزایش دهید تا عوارض گوارشی به حداقل برسد. به طور کلی، پاسخ های قابل توجهی با دوزهای کمتر از ۱۵۰۰ میلی گرم در روز مشاهده نمی شود و دوزهای بالای ۲۰۰۰ میلی گرم به طور کلی با اثر اضافی کم و تحمل پذیری ضعیف تر همراه است لذا بهترین دوز بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز است.
  • دارو با انتشار طولانی مدت (ER): یکبار و همراه با وعده غذایی عصر مصرف شود. اگر کنترل قند خون با ER ۲۰۰۰ میلی گرم یک بار در روز حاصل نشد، ممکن است تقسیم دوز روزانه به ER ۱۰۰۰ میلی گرم دو بار در روز در نظر گرفته شود. اگر کنترل قند خون هنوز به دست نیامده است، به محصول با رهش فوری تغییر دهید.

دوز معمول کودکان برای دیابت نوع۲

برای کودکان با سن ده سال و بیشتر 

قرص عادی

دوز اولیه: ۵۰۰ میلی گرم خوراکی دو بار در روز

  • تیتراسیون دوز: افزایش ۵۰۰ میلی گرم در هفته در صورت تحمل. دوز روزانه باید در دوزهای منقسم ۲ تا ۳ بار در روز همراه با غذا مصرف شود

حداکثر دوز: ۲۰۰۰ میلی گرم در روز

سوسپانسیون خوراکی با رهش طولانی مدت

دوز اولیه: ۵۰۰ میلی گرم خوراکی یک بار در روز همراه با وعده غذایی عصر.

  • تیتراسیون دوز: افزایش ۵۰۰ میلی گرم در هفته بر اساس کنترل قند خون و تحمل

حداکثر دوز: ۲۰۰۰ میلی گرم در روز

تنظیم دوز در نارسایی کلیه

قبل از شروع درمان eGFR را محاسبه نمایید. GFR عددی است که نشانگر قدرت کلیه در فیلتر کردن مواد دفعی از خون است و میزانی از خون که در دقیقه فیلتر می شود را نشان می‌دهد. این عدد با یک فرمول ریاضی که شامل سن، وزن بدن و کراتی نین سرم است محاسبه می شود و در مردان و زنان متفاوت است. شما می توانید این عدد را از پزشک خود بخواهید یا اینکه آن را با فرمول زیر محاسبه نمایید:

 میزان نرمال آن در حدود ۹۰ تا ۱۲۰میلی لیتر در دقیقه است. از عدد ۹۰ تا ۶۰ کاهش خفیف، از ۶۰ تا ۳۰ کاهش متوسط، از ۳۰ تا ۱۵ کاهش شدید و کمتر از ۱۵ میلی لیتر در دقیقه اصطلاحاً نارسایی کلیه تعریف می شود. 

  • eGFR کمتر از ۳۰ میلی لیتر در دقیقه: استفاده از متفورمین، منع مصرف دارد
  • eGFR ۳۰ تا ۴۵ میلی لیتر در دقیقه: شروع درمان توصیه نمی شود
  • eGFR که در طول درمان به کمتر از ۳۰ میلی لیتر در دقیقه: درمان را قطع کنید
  • eGFR که در طول درمان به کمتر از ۴۵ میلی‌لیتر/دقیقه می‌رسد: ارزیابی خطرات در مقابل مزایای ادامه درمان
  • eGFR بیشتر از ۴۵ میلی لیتر در دقیقه: ادامه دوز عادی و هیچ تنظیم دوز توصیه نمی شود

تنظیم دوز در بیماری کبدی

در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی توصیه نمی شود.

در افراد مسن

بیماران مسن، ناتوان و مبتلا به سوء تغذیه: معمولاً تیتراسیون تا حداکثر دوز توصیه نمی شود.

این دارو را در زمان یا قبل از تصویربرداری قطع کنید:

  • در بیماران با eGFR بین ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر در دقیقه
  • در بیماران با سابقه نارسایی کبدی، اعتیاد به الکل یا نارسایی قلبی
  • در بیمارانی که کنتراست یددار داخل شریانی دریافت می کنند

۴۸ ساعت پس از عمل eGFR را دوباره ارزیابی کنید. تنها در صورتی که عملکرد کلیه پایدار باشد، درمان را مجدداً شروع کنید.

مصرف همزمان با انسولین

برای به حداقل رساندن خطر هیپوگلیسمی ممکن است دوز کمتری از انسولین یا عوامل ترشح کننده انسولین مورد نیاز باشد.

انسولین درمانی همزمان:

  • هنگام شروع درمان در بیمارانی که در حال حاضر انسولین دریافت می کنند، متفورمین باید با ۵۰۰ میلی گرم خوراکی یک بار در روز شروع شود و با افزایش ۵۰۰ میلی گرم در هفته تیتر شود.
  • هنگامی که سطح گلوکز خون ناشتا به کمتر از ۱۲۰ میلی گرم در دسی لیتر کاهش می یابد، دوز انسولین را بین ۱۰ تا ۲۵ درصد کاهش دهید.

سطح خونی متفورمین

در بسیاری از موارد می توان میزان دارو در خون یا سطح خونی متفورمین را سنجید. این کار در آزمایشگاه‌های معتبر انجام می‌شود. غلظت پلاسمایی حالت پایدار در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از شروع دارو به دست می آید و معمولاً کمتر از ۱ میکروگرم در میلی لیتر است. سطوح متفورمین بیش از ۵ میکروگرم در میلی لیتر با عوارض متعددی همراه بوده و به عنوان علت اسیدوز لاکتیک دخیل است.

احتیاط

یکی از مهمترین عوارض مصرف متفورمین - که خوشبختانه نادر هم هست - تجمع اسید لاکتیک در خون است که موجب اسیدی شدن خون می شود. به این بیماری اسیدوز لاکتیک گفته می شود.

  • بیماری اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین می تواند منجر به مرگ، هیپوترمی، افت فشار خون و برادی آریتمی های مقاوم شود. شروع بیماری اغلب نامحسوس است و فقط با علائم غیر اختصاصی مانند کسالت، میالژی، دیسترس تنفسی، خواب آلودگی و درد شکمی همراه است. اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین با افزایش سطح لاکتات خون (بیشتر از ۵ میلی مول در لیتر)، اسیدوز آنیون گپ (بدون شواهدی از کتونوری یا کتونمی)، افزایش نسبت لاکتات به پیروات و سطوح پلاسمایی متفورمین معمولاً بیش از ۵ میکروگرم در میلی لیتر مشخص می شود.
  • عوامل خطر برای اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین عبارتند از: نارسایی کلیوی، مصرف همزمان برخی داروها (مانند مهارکننده های کربنیک انیدراز مانند توپیرامات)، سن ۶۵ سال یا بیشتر، انجام یک مطالعه رادیولوژیکی با ماده حاجب، جراحی و سایر روش ها، حالات هیپوکسیک (به عنوان مثال، نارسایی احتقانی حاد قلب)، مصرف بیش از حد الکل، و نارسایی کبدی.
  • در صورت مشکوک بودن به اسیدوز، بلافاصله دارو را قطع کرده و به بیمارستان مراجعه کنید. لازم است همودیالیز سریعاً شروع شود.

موارد منع مصرف

  • حساسیت به ماده فعال
  • نارسایی شدید کلیوی (eGFR کمتر از ۳۰ میلی لیتر در دقیقه)
  • اسیدوز متابولیک حاد یا مزمن، از جمله کتواسیدوز دیابتی، با یا بدون کما

ایمنی و اثربخشی در بیماران کمتر از ۱۰ سال ثابت نشده است.

نکات مهم

توصیه های درمانی:

  • به صورت خوراکی همراه غذا مصرف شود
  • تحمل دستگاه گوارش ممکن است با افزایش آهسته دوز بهبود یابد. دوزهای بالاتر از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز ممکن است بهتر تحمل شوند که ۳ بار در روز همراه با غذا تجویز می شوند

دارو با انتشار طولانی مدت (ER): همراه با وعده غذایی عصر مصرف شود

  • قرص ER: این نوع از قرص را کامل ببلعید. خرد کردن، برش دادن، حل کردن  و جویدن می تواند اثر دارو را کم کند
  • سوسپانسیون خوراکی ER: دوز را در ظرف دوز عرضه شده اندازه گیری کنید. قبل از هر بار استفاده حداقل ۱۰ ثانیه بطری را به خوبی تکان دهید

تکنیک های بازسازی/آماده سازی:

  • سوسپانسیون خوراکی ER را باید با رقیق کننده همراه با دارو تهیه کنید. هم پودر و هم رقیق کننده حاوی داروی فعال هستند.

ذخیره سازی:

  • سوسپانسیون خوراکی ER: بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد نگهداری شود.
  • سوسپانسیون آماده شده را پس از ۱۰۰ روز دور بریزید

عمومی:

  • اگر بیماران پس از ۳ تا ۴ ماه به درمان پاسخ ندادند، تشدید درمان با دوزهای اضافی ضروری است.
  • این دارو برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ یا کتواسیدوز دیابتی استفاده نمی شود.
  • زمانی که انتظار می رود مصرف محدود غذا یا مایعات مانند دوره‌های آمادگی برای جراحی وجود داشته باشد، درمان باید به طور موقت متوقف شود. برای توصیه های مربوط به مطالعات رادیولوژیک با کنتراست باید با پزشک خود مشورت نمایید.

نظارت بر:

  • کلیه: eGFR را در ابتدای درمان محاسبه کنید و حداقل سالیانه تکرار کنید. ارزیابی عملکرد کلیه در فواصل کوتاه‌تر در بیمارانی که در معرض خطر ابتلا به نارسایی کلیوی هستند (مثلاً افراد مسن)، ضروری است.
  • هماتولوژیک: پارامترهای هماتولوژیک و خونی را سالانه اندازه گیری کنید. به طور دوره ای سطوح ویتامین B-12 را ارزیابی کنید، به ویژه در بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی یا کم خونی.
  • قند خون را کنترل کنید.

توصیه به بیمار

  • بیمارانی که از متفورمین استفاده می کنند باید با اثربخشی و عوارض آن آشنایی کامل داشته باشند.
  • پوسته های قرص با رهش طولانی ممکن است در مدفوع ظاهر شوند و این نباید باعث نگرانی شود.
  • بیماران را در مورد خطر اسیدوز لاکتیک، شرایطی که ممکن است آنها را مستعد وقوع آن کند و علائمی که باید مراقب و گزارش شوند، آگاه کنید.
  • بیماران باید علائم و نشانه ها، خطرات و درمان قند خون پایین را درک کنند، به خصوص اگر از این دارو همراه با انسولین یا سایر داروهایی که ممکن است قند خون را کاهش دهند، استفاده کنند.
  • به بیمار توصیه کنید که در صورت انجام مطالعات رادیولوژیک با مواد حاجب یددار یا روش های جراحی که مصرف غذا یا مایعات را محدود می کند، ممکن است نیاز به قطع موقت این دارو داشته باشد.
  • به بیماران در مورد خطرات مصرف بیش از حد الکل توصیه کنید.
  • مشکلات گوارشی و معده با این دارو شایع هستند. بیماران باید در مورد این علایم هوشیار بوده و در صورت بروز اطلاع دهند.
  • به زنان قبل از یائسگی توصیه کنید که این دارو به دلیل تأثیر آن بر تخمک گذاری ممکن است منجر به بارداری ناخواسته شود.